سعدا به آن میرسند و آنچه که اشقیا به آن میرسند غالباً هر دو را در کنار یکدیگر بیان میکند. مقدمهای عرض بکنم و بعد این آیه را توضیح بدهم.

درخت « طوبی »

در قرآن چیزی در بهشت نام برده شده است به نام «طوبی»، که در آن آیه کریمه میخوانیم: «طوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ» [1]، و چیز دیگری نام برده شده است در جهت مقابل آن در جهنم به نام «زَقّوم» که در دو جای قرآن با کلمه «شجره» نام برده شده است: «شَجَرَتَ الزَّقّوم». اینجا هم کلمه «شجره» است: «انَّ شَجَرَتَ الزَّقّومِ. طَعامُ الْاثیمِ»، درخت زقّوم. راجع به «طوبی» در خود قرآن من یادم نیست که تعبیر به «شجره» شده باشد، شجره طوبی، ولی در اخبار و روایات ما آمده است که طوبی شجرهای است، درختی است، و لهذا الآن هم در ذهن همه ما به عنوان یک درخت تلقی میشود، میگوییم «درخت طوبی». طوبی از همان ماده «طیب» است که طیب یعنی پاک و پاکیزه.

در آن آیه [سوره ابراهیم] بدون آنکه بیان حال بهشت یا جهنم در کار باشد، این قدر بیان شده است که: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کلِمَةً طَیبَةً کشَجَرَةٍ طَیبَةٍ اصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ. تُؤْتی اکلَها کلَّ حینٍ بِإِذْنِ رَبِّها وَ یضْرِبُ اللَّهُ الْامْثالَ لِلنّاسِ». بعد دارد: «وَ مَثَلُ کلِمَةٍ خَبیثَةٍ کشَجَرَةٍ خَبیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْارْضِ ما لَها مِن قَرارٍ» [2]. در آنجا اینچنین تشبیه شده است که خداوند سخن پاکی را (البته مقصود سخن به اعتبار یک لفظ نیست، یعنی به اعتبار یک عقیده و یک اصل)، خداوند یک اصل پاک و یک عقیده پاک را چنین مثل میزند، به یک درخت پاک، یعنی مانند یک درخت پاک است، درخت پاکیزهای که ریشهاش در زمین است و شاخهاش بر آسمان، درختی است پرمیوه و ثمربخش و همیشهبهار و میوهاش همیشگی و همهفصل، نه مثل درختهای میوه طبیعی که در یک فصل معین، بهار یا پاییز، میوه دارد ولی در فصل دیگر ندارد؛ نه، درختی است که همیشه میوهده است «تُؤْتی اکلَها کلَّ حینٍ بِإِذْنِ رَبِّها». بعد میفرماید: «وَ یضْرِبُ اللَّهُ الْامْثالَ لِلنّاسِ» خدا مثالهایی برای مردم ذکر میکند. درباره