ما را تمام کند، ما اساساً نباشیم. جوابی که او میدهد این است: «انَّکمْ ماکثونَ» شما ماندنی هستید. «لَقَدْ جِئْناکمْ بِالْحَقِّ وَ لکنَّ اکثَرَکمْ لِلْحَقِّ کارِهونَ». عجیب است! انسان باید آیات قرآن را با همدیگر مقایسه کند تا درست متوجه نکات شود. در ردیف چند آیه پیش که راجع به اهل بهشت بود خواندیم: «الْاخِلّاءُ یوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ الَّا الْمُتَّقینَ یا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَیکمُ الْیوْمَ وَ لا انْتُمْ تَحْزَنونَ» بعد: «الَّذینَ امَنوا بِایاتِنا وَکانوا مُسْلِمینَ» آنان که به آیات حق ایمان آوردند و مسلم بودند (یعنی تسلیم بودند، و اساساً گوهر انسانیت تسلیم است). خدا انسان را به حکم فطرتی که به او داده حقخواه قرارداده، حالتی به انسان داده که عاشق و علاقهمند حق و حقیقت است.

حقپرستی و حقدوستی و حقیقتخواهی، آن گوهر و جوهر حقیقت انسان است.

اسلامِ فطری هم یعنی این؛ اسلام که در فطرت انسان هست یعنی همین. [حدیث] «کلُّ مَوْلودٍ یولَدُ عَلَی الْفِطْرَةِ فَابَواهُ یهَوِّدانِهِ أَوْ ینَصِّرانِهِ أَوْ یمَجِّسانِهِ» [1] همین است.

خداوند هر کسی را بر فطرت اسلام و بر فطرت تسلیم به سوی حقیقت آفریده و آنچه که در درجه اول برای هر کسی واجب و لازم است این است که نگذارد عناد با حقیقت در روحش رشد کند، و اگر عناد رشد کرد انسان به حالت ضد خودش درمیآید، یعنی انسان میشود ضد انسان؛ چگونه؟ دشمن حق میشود، با حق و حقیقت کینه پیدا میکند، کینه با حقیقت پیدا میکند، و اگر انسان به این حالت درآمد و این موجودی که شیفته و عاشق حقیقت آفریده شده است، در عمل راهی را گرفت و رفت و رفت تا خودش را به صورت یک دشمن و یک موجود کینهورز با حقیقت قرار داد، باید بگوییم یک دور 180 درجهای زده. پس مسئله قبول نداشتن حق و حقیقت یک مطلب است، دشمن حق و حقیقت بودن یک مطلب دیگر است.

عمل غیر مسلمان

در بحث آخر کتاب عدل الهی که راجع به مسئله «عمل غیر مسلمان» بحث کردهایم، عرض کردهایم که غیر مسلمانانی که قاصرند نه مقصر (یعنی اگر مسلمان نیستند به دلیل این است که دستشان نرسیده، نه اینکه به آنها عرضه شده و تعصب و عناد و لجاج ورزیدهاند) ولی آن سلامت روح خودشان را در آن حد حفظ کردهاند که اگر