1. دعوت به تعقل از طرف قرآن

ما چون درباره قرآن گفتگو میکنیم لازم است دلایل حجیت عقل را از خود قرآن استخراج نماییم. قرآن به انحاء مختلف- بخصوص تأکید میکنم که به انحاء مختلف- سندیت عقل را امضا کرده است. تنها در یک مورد میتوان از حدود شصت هفتاد آیه قرآن نام برد که در آنها به این مسئله اشاره شده است که «این موضوع را طرح کردهایم تا درباره آن تعقل کنید.» به عنوان مثال از یک تعبیر شگفتانگیز قرآن برایتان نمونه میآورم. قرآن میفرماید:

انَّ شَرَّ الدَّوابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکمُ الَّذینَ لایعْقِلونَ [1].

بدترین جنبندهها [2] کسانی هستند که کر و گنگ و لایعقلاند.

البته واضح است که منظور قرآن از کر و لال، کر و لال عضوی نیست، بلکه منظور آن دسته از مردم است که حقیقت را نمیخواهند بشنوند و یا میشنوند و به زبان اعتراف نمیکنند. گوشی که از شنیدن حقایق عاجز است و صرفاً برای شنیدن مهملات و خزعبلات آمادگی دارد از نظر قرآن کر است و زبانی که تنها برای چرندگویی به کار میافتد به تعبیر قرآن لال است.

الَّذینَ لایعْقِلونَ نیز کسانی هستند که از اندیشه خویش سود نمیگیرند. قرآن اینگونه افراد را که نام انسان زیبنده آنها نیست، در سلک حیوانات و به نام چهارپایان مخاطب خویش قرار میدهد [3].

در یک آیه دیگر ضمن طرح یک مسئله توحیدی در مورد توحید افعالی و توحید فاعلی، میفرماید:

وَ ما کانَ لِنَفْسٍ انْ تُؤْمِنَ الّا بِاذْنِ اللَّهِ.