ناحیه توست [1]، سنگی از آسمان بفرست و ما را ببر که نبینیم. کفر معنایش همین است. میگوید: اگر این حقیقت است، مرا ببر که نبینم.

اما آن طبقات دیگر، یعنی کافرانی که کافرند به معنی این که مسلمان نیستند ولی قاصراناند و به تعبیر خود قرآن «مستضعفان» اند، «مُرْجَوْنَ لِامْرِ اللَّه» هستند- که شاید اکثریت کافرها و غیرمسلمانها از این قبیل باشند، خدا عالم است- در آنها بحثی نیست [و کافر واقعی شمرده نمیشوند.] فلان زن یا بچه، فلان دهاتی یا بیسواد، یک گوشهای افتاده و اساساً [حقیقت به او نرسیده است] و گاهی حتی افراد دانشمندی [چنین هستند.]

شک دکارت

در کتاب عدل الهی این داستان را که در شرح حال دکارت مینویسند، نقل کردهام.

دکارت فیلسوف معروفی است که فلسفه خودش را از شک شروع کرد، یعنی در راهی که از نظر فلسفه میرفت کمکم احساس کرد که به بنبست رسیده است، یکدفعه همه خطها را کور کرد و گفت: از نو و از همان اول شروع میکنم. یکمرتبه شک کرد و گفت: میخواهم در همه چیز شک کنم تا ببینم یقین را از کجا پیدا میکنم. نه تنها در امور مذهبی شک کرد، در سایر امور نیز شک کرد، گفت: شاید خدا نباشد، پیغمبرانی نباشند، اصلًا شاید دنیایی وجود نداشته باشد، رنگ و حجم و جسم و حرارت وجود نداشته باشد، همه اینها خیال باشد. مگر نه این است که انسان گاهی در خواب یک دنیای بسیار وسیع و عظیمی را میبیند که در عالم خواب شک نمیکند که آنچه میبیند حقیقت است اما وقتی بیدار میشود میبیند همه آنها خیال بوده است؟ بعد گفت: ولی در هرچه شک کنم در یک چیز نمیتوانم شک کنم و آن این که «شک میکنم»؛ در این که «شک میکنم» نمیتوانم شک بکنم، پس شکی وجود دارد و شخص شککنندهای وجود دارد که من هستم. پس اگر هیچ چیز در جهان وجود ندارد، من و شکم وجود داریم.

. در اینجا انسان با خود میگوید لابد دست به دعا بلند کرده که: خدایا اگر این پیغمبر از ناحیه توستپس نوری در دل من وارد کن و به من توفیق تبعیت بده.