یک سلسله تدابیر برای آرام نگه داشتن غریزه، و دوم یک سلسله تدابیر دیگر به عنوان مجازات. آیات اوّلی که تفسیر کردیم مجازات فحشا را بیان کرد: الزّانِیةُ وَ الزّانِی فَاجْلِدوا کلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ. ولی همان طوری که میدانیم برای از بین بردن یک گناه، مجازات کافی نیست. مجازات هر اندازه شدید هم باشد، برای جلوگیری از وقوع جرم و جنایت کافی نیست، حالْ جرم و جنایت چه از نوع بیعفتیها باشد، چه از نوع دزدیها و قتلها و چه از نوع بیاحتیاطیها مثل بیاحتیاطی در رانندگی. این اشتباه است که ما بخواهیم برای جلوگیری از یک جرم یا جنایت فقط روی مجازات فشار بیاوریم. باید دید علل وقوع آن جرم و جنایت چیست؟ باید خود آن علل را از بین برد، آنگاه در مورد افراد غیرعادی- که به طور عادی علل و موجبات وقوع جرم وجود ندارد و فقط روی نوعی حالت طغیان، جرمی را مرتکب میشوند- مجازات صورت گیرد.

دو مثال

مثالی برای این مطلب میزنم: از مقررات لازم، همین مسئله سرعت و سبقت در رانندگی است. دائماً توصیه میشود که رانندگان در داخل شهر از فلان سرعت (مثلًا 40 کیلومتر در ساعت) بیشتر نرانند. اگر کسی تخلف کرد و ما جریمه سنگینی برایش قائل شدیم، هر مقدار هم جریمه سنگین باشد چنانچه علل وقوع این جرم بررسی نشود مجازات کافی نیست، مخصوصاً در امر رانندگی که اصلًا خودش هم یک مجازاتی دارد یعنی «مجازاتُها مَعَها» است، برای این که آن کسی که سرعت و سبقت میگیرد و دیوانهوار در شهر یا بیابان حرکت میکند خودش بیش از همه در معرض خطر است؛ هم آن ماشین و ثروتش در معرض خطر است و هم جانش. ولی در عین حال نه خطر جانی [و مالی] خودِ عمل مانع او میشود و نه مجازاتها، چرا؟

برای این که یک سلسله علل دیگر وجود دارد که از آن طرف او را هُل میدهد.

مجازات میخواهد مانند یک افسار مانعش شود، اما آن عللِ دیگر او را تحت فشار قرار میدهد.

مثلًا شما یک راننده تاکسی یا کرایه را موعظه کنید که خیلی تند نرو، و یا برایش مجازات قائل شوید، اما اگر او در شرایطی قرار گرفته باشد که یک ماشین اجاره کرده و از صبح که بیرون میآید چنانچه 120 تومان درآمد نداشته باشد زن و