دیگر از اعتبار اجتماعی میافتند، چرا؟ چون یک زن عفیفهای را به زنا متهم کردهاند و نتوانستهاند اثبات کنند.

مجازات سوم: اولئِک هُمُ الْفاسِقونَ اینها فاسق هستند. در اینجا میان مفسرین اختلاف است که آیا این «اولئِک هُمُ الْفاسِقونَ» یک مجازات علیحدّه است غیر از «لا تَقْبَلوا لَهُمْ شَهادَةً ابَداً» یا همان است، یعنی ایندو مجموعاً یکی است؟ بعضی گفتهاند ایندو مجموعاً یکی است، به این صورت که «اولئِک هُمُ الْفاسِقونَ» به منزله علت است برای «وَ لا تَقْبَلوا لَهُمْ شَهادَةً ابَداً»؛ یعنی اینها با این تهمت زدن فاسق شدند، چون فاسق شدند شهادتشان قبول نیست و هر چیز دیگر که شرطش عدالت است از آنها قبول نیست، مثلًا دیگر صیغه طلاق نزد آنها نمیشود جاری کرد، پشت سر آنها نمیتوان نماز جماعت خواند، اگر مجتهد باشند از آنها نمیتوان تقلید کرد، چون شرط همه اینها عدالت است؛ بنابراین مجموعش یک مجازات است.

ولی بعضی گفتهاند دو مجازات است: یک مجازات این که شهادتشان قبول نمیشود و دیگر این که فاسقاند و چون فاسقاند سایر آثار فسق بر آنها بار میشود، و اینها قابل تفکیک است. اگر این شاهدی که نتوانسته مدعایش را اثبات کند توبه کند، فسقش از بین میرود (یعنی ما او را عادل میدانیم، پشت سرش نماز میخوانیم، اگر مجتهد باشد و از نظر علمی «جائزالتقلید» باشد از او میتوان تقلید کرد، باز اگر مجتهد باشد میتواند قاضی شود چون قاضی هم باید عادل باشد) اما شهادتش دیگر قبول نمیشود، چون آن مجازات مجازاتی جداست. این است که به عقیده بعضی اینجا سه مجازات است؛ یعنی علت این که شهادت چنین شخصی قبول نمیشود فسق او نیست، فسق یک مجازات جداگانه است. فاسق شمرده شدن از نظر اسلام یک مجازات است، مقبولالشهاده نبودن مجازات دیگری است.

از اینجا معنی آیه بعد روشن میشود. در آیه بعد میفرماید: الَّا الَّذینَ تابوا مِنْ بَعْدِ ذلِک وَ اصْلَحوا فَانَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحیمٌ مگر آنان که بعد از این، توبه کنند و خرابیای را که به وجود آورده بودند اصلاح کنند، پس خداوند آمرزنده و مهربان است.

سه احتمال

در استثنای «الَّا الَّذینَ تابوا» سه احتمال در ابتدا میتوان داد:

یکی این که اگر شاهدی بعد از این که متهم کرد و نتوانست ثابت کند توبه کرد،