محترم است؛ یعنی آزادی را به غیر انسان تعمیم نمیدهند.

هستند در میان افراد بشر افرادی مثل هندیها که میگویند خون بعضی حیوانات محترم است، در درجه اول گاو و بعد حیوانات دیگری که گوشتشان خورده میشود. هندیها هم خون حیوانهایی نظیر حشرات یا موذیها را محترم نمیدانند و مثلًا نمیگویند خون یک مار یا عقرب یا مگس یا زنبور و یا پشه محترم است. یعنی همان هندی که از گوشت مرغ و گوسفند و گاو و شتر و از کشتن اینها اجتناب میکند، از اینکه در اتاقش «دِ دِ تِ» بزند و یکدفعه صدها و بلکه هزارها پشه را بیجان کند اعتراضی ندارد. بعلاوه مسئله، تنها کشتن و بیجان کردن نیست، سلب سایر آزادیها هم هست. یک فیل یا اسب در ابتدا حیوانی بوده است آزاد که ما میگوییم وحشی. آزاد میگشته در میان کوهها و جنگلها و بیابانها. آیا این حیوان به اختیار خودش آمد در میان انسانها و گفت: ای انسانها مرا اهلی کنید، بر من سوار شوید، مرا به گاری ببندید، از من بارکشی کنید؟ نه. ولی انسانها از اینها استفاده میکنند، خودشان را مالک میدانند و آنها را مملوک، و هیچگاه درباره آزادی و شرافت حیوانی حیوانها بحث نمیکنند که آنها هم جاندارند، یک شرافت ذاتی دارند، آزاد به دنیا آمدهاند و باید آزاد زیست کنند، پس تمام حیوانات را که استخدام و اهلی کردهایم رها کنیم، حتی از پشم گوسفندها هم استفاده نکنیم، گاندی از شیر بزش هم استفاده نکند چون همین که وی بزی را گرفته است و از شیر او استفاده میکند، برده گرفتن یک حیوان است.

ما اکنون نمیخواهیم روی این مسئله بحث کنیم چون دامنه درازی دارد. هم بشرهای دیندار و هم بشرهای غیر دیندار هر دو یک شرافتی را برای انسان ادعا میکنند که انسان را لااقل اشرف از حیوانات میدانند و لهذا برای انسان حقوق و آزادیهایی قائلند که آن حقوق و آزادیها را برای حیوانات قائل نیستند. ما فعلًا بحثمان در ماقبل این مطلب نیست که چرا برای انسان این شرافت را قائل شدهاند و برای غیر انسان قائل نشدهاند. بحث ما از مابعد این مطلب است که حالا که برای انسان چنین شرافتی قائل شدهاند و برای حیوانها قائل نشدهاند ما از این اشخاص میپرسیم شرافت انسان به چیست؟ آیا شرافت انسان به جان داشتن است؟ همه جاندارها جان دارند. پشه هم جاندار است. به چشم داشتن است؟ حیوان چشمدار در دنیا زیاد است. به حافظه داشتن است؟ حیوان حافظهدار در دنیا زیاد است. باید