را برای اصحابش توصیف کرد، اصحاب گفتند اینها که چیزی نیستند. نتیجه این شد که مسلمین با قوّت قلب بر کفار تاختند و کفار در ابتدا با قوّت قلب بر مسلمین تاختند ولی بعد روحیهشان را باختند و شکست خوردند با اینکه تعدادشان تقریباً سه برابر مسلمین بود و تجهیزاتشان از آذوقه و شمشیر و زره و سپر و غیره، طرف مقایسه با تجهیزات مسلمین نبود.

حال قرآن ایندو را ذکر میکند که ما چگونه اسباب فراهم کردیم. میفرماید: اذْ یریکهُمُ اللَّهُ فی مَنامِک قَلیلًا ای پیغمبر! یاد کن آن وقت را که خدا اینها را در خواب به تو نمایاند اما کم نمایاند؛ تو هم خیال کردی همه آنها همیناند. وَ لَوْ اریکهُمْ کثیراً لَفَشِلْتُمْ اگر خدا در خواب اینها را زیاد به تو نشان میداد و تو هم قهراً همان حقیقتی را که دیده بودی نقل میکردی، همهتان سست میشدید وَ لَتَنازَعْتُمْ فِی الْامْرِ اختلاف میکردید، بعضی میگفتند با اینکه آنها زیادند برویم، و بعضی میگفتند حالا که آنها اینقدر زیادند نرویم. وَلْکنَّ اللَّهَ سَلَّمَ اما خدا این کار را کرد [و شما را به سلامت داشت.] انَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدورِ خدا آگاه است به آنچه که در سینهها و دلهاست.

وَ اذْ یریکموهُمْ اذِ الْتَقَیتُمْ فی اعْینِکمْ قَلیلًا و آنگاه که در وقت التقا یعنی در برخورد اول، آنها را در چشم شما کم نمایاند وَ یقَلِّلُکمْ فی اعْینِهِمْ و شما را هم در چشم آنها کم نمایاند. لِیقْضِی اللَّهُ امْراً کانَ مَفْعولًا خدا کاری را که میخواهد انجام دهد و قضای حتمیاش این است که آن کار را بکند، با این وسائل انجام میدهد. وَ الَی اللَّهِ تُرْجَعُ الْامورُ همه کارها به سوی خداوند بازگردانده میشود.

بعد از این آیات، چند آیه داریم که آداب جهاد را ذکر میکند: یا ایهَا الَّذینَ امَنوا اذا لَقیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتوا وَ اذْکرُوا اللَّهَ کثیراً لَعَلَّکمْ تُفْلِحونَ ای اهل ایمان! آنگاه که با دشمن در میدان جنگ روبرو میشوید، پابرجا و محکم بمانید. اول دستور ثبات است.

در آیه دیگر میفرماید: انَّ اللَّهَ یحِبُّ الَّذینَ یقاتِلونَ فی سَبیلِهِ صَفّاً کأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصوصٌ [1] خدا آن جمعیتی را دوست میدارد که در راه او میجنگند، صفی تشکیل میدهند مثل دیواری روئین. اولین دستور، ثبات است و ایستادگی و استقامت.

مواظب باشید روحیهتان را نبازید، فرار نکنید.

وَ اذْکرُوا اللَّهَ کثیراً در همان حال خدا را زیاد یاد کنید، خدا را فراموش نکنید.