الا انَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدونَ وَ لکنْ لایشْعُرونَ. اصلًا مفسد اینانند، یعنی مفسدی جز اینان وجود ندارد، ولی خودشان ناآگاهند و خیال میکنند که مصلحند. گویا خودشان هم واقعاً باورشان آمده است.

توجه دارید که چگونه جمله قرآن انحصار را میرساند. یک وقت میگوییم:

زید عالم است. ولی یک وقت گفته میشود: عالم زید است. جمله دوم یعنی اگر عالمی در جهان هست زید است و باقی دیگر در قبال او عالم شمرده نمیشوند.

تعبیر قرآن در اینجا اینچنین است که اصلًا مفسد اینها هستند؛ یعنی مفسدهای دیگر در مقابل آنها مفسد محسوب نمیشوند، زیرا افساد و تباهکاری در وجود آنها تجسم یافته است. ولی خودشان نمیدانند.

وَ اذا قیلَ لَهُمْ امِنوا کما امَنَ النّاسُ قالوا انُؤْمِنُ کما امَنَ السُّفَهاءُ. هرگاه به آنها در خلوت گفته میشود که این منافقبازی را دور بریزید و شما هم مانند دیگر مردم ایمان بیاورید، در جواب میگویند: ایمان آوردن و مذهبی بودن کار مردم بیشعور و بیعقل است؛ آیا ما که روشنفکران اجتماع هستیم مانند آن مردم سفیه ایمان بیاوریم؟! هرگز!

الا انَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ وَ لکنْ لایعْلَمونَ. قرآن با کلمه «الا» مسلمانان را آگاه میسازد (چنانکه در آیه قبل نیز فرمود: الا انَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدونَ). میفرماید: آگاه باشید که سفیه آنانند، و چنان در تاریکی فکر فرو رفتهاند که خودشان هم نمیدانند.

ما دو جور جهل داریم: جهل بسیط و جهل مرکب. جهل بسیط آن است که انسان چیزی را نمیداند ولی خودش هم میداند که نمیداند. اینگونه جهل زود برطرف میشود، زیرا وقتی انسان چیزی را نداند، و بداند که نمیداند، در مقام دانایی آن برمیآید و یا لااقل به حرف دیگران گوش میدهد که اگر حقیقت است بپذیرد.

بالاخره این جهل خیلی خطر ندارد.

ولی جهل مرکب آن است که انسان نمیداند ولی نمیداند که نمیداند. اینگونه جهل علاجناپذیر است، چون غرور نمیگذارد جهل برطرف شود؛ چنانکه اغلب مدعیان روشنفکری اینچنیناند و به دلیل اینکه هیچ نمیفهمند این ادعا را دارند! بوعلی سینا در کتاب اشارات جملهای دارد و به طوری که یادم میآید میگوید:

«ایاک وَ فَطانَةً بَتْراءَ» بترس از زرنگی ابتر، یعنی از زرنگی ناقص و نیمه زرنگی.

منظور این است که انسان خوب است یا ساده باشد و یا عاقل و فهمیده کامل.