حال طبیعی باشد، آن تحریکات جنسی دائماً او را به این طرف و آن طرف میکشاند و اینجور نیست که سرش پایین باشد و علف بخورد تا چاق شود. میآید گوسفند را اخته میکند. وقتی که اخته شد، این حیوان دیگر سرش را پایین میاندازد و فقط به علف خوردن مشغول میشود و شروع میکند با خیال راحت و بدون حواس پرتی از علفهای صحرا استفاده کردن. بعد چاق میشود و انسان از گوشت او استفاده میکند. از نظر یک انسان، اخته کردن گوسفند کامل کردن اوست، ولی از نظر خود گوسفند چطور؟ آیا از نظر خود گوسفند تکمیلش کردهاند یا نقصی در او به وجود آوردهاند؟ از نظر گوسفند مسلّم نقصی در او به وجود آوردهاند.

عین همین حرف در مورد غلامها مطرح است. غلامها را که در قدیم خواجه میکردند، از نظر خود غلام نقصی در او ایجاد میکردند، ولی از نظر آنها که میخواستند از این بردگان استفاده کنند کمالی در او ایجاد کرده بودند، یعنی دیگر بهتر میتوانستند از او به صورت یک ابزار در حرمسرا و غیر حرمسرا استفاده کنند.

بهطور کلی در تربیت روحی انسانها هم عین این مطلب هست. یک وقت مکتبی، منظوری را در نظر میگیرد و میخواهد انسان را طوری بسازد که آن منظور تأمین شود ولو اینکه در او یک کاستیهایی به وجود آورد، برخی احساسات طبیعی را از انسان بگیرد و نقص روحی یا جسمی در او ایجاد کند ولی بالاخره انسان برای آن منظور، خوب ساخته میشود.

مکتب تربیتی انسانی

اما یک وقت هست که مکتب در خدمت انسان است، یعنی منظوری بیرون از انسان ندارد، هدف او به سعادت رساندن و تکمیل انسان است نه اینکه منظور دیگری داشته باشد و انسان را برای آن منظور بخواهد بسازد. به اصطلاح، مکتبی میشود انسانی. مکتب تربیتی انسانی، مکتبی است که هدف آن بیرون از خود انسان نیست، یعنی براساس به کمال رساندن انسان است. این مکتب باید براساس پرورش استعدادها و نیروهای انسانی و تنظیم آنها باشد؛ یعنی حداکثر کاری که این مکتب میتواند انجام دهد دو چیز بیشتر نیست: یکی اینکه در راه شناخت استعدادهای انسانی انسان و پرورش دادن آنها و نه ضعیف کردن آنها کوشش کند، و دوم اینکه نظامی میان استعدادهای انسانی برقرار نماید که چون انسان از یک نوع آزادی