و شایسته خداوند؛ یعنی خداوندا! من با هیچ بنده درستِ تو سرِ جنگ و ستیز ندارم.

نیت

خود مسئله نیت هم یکی از مسائلی است که به آن خیلی توجه شده؛ یعنی از مسلّمات فقه اسلامی است که روح عبادت بهطور کلی نیت است. پیغمبر اکرم فرمود: لاعَمَلَ الّا بِنِیةٍ [1]، یا: لِکلِّ امْرِئٍ ما نَوی [2] برای هرکسی همان است که نیت و قصد کرده و خواسته است. کاری که همینطور پیدا شود، ارزش ندارد. کاری که از روی نیت و قصد و آگاهی و انتخاب و توجه به هدف پیدا شود، باارزش است. کاری که انسان انجام میدهد دو جور است: یک وقت انسان کاری را ماشین وار انجام میدهد که گویی یک ماشین است که دارد کار میکند نه یک انسان (مثل اغلب نمازهایی که ما میخوانیم)، و یک وقت کاری را از روی توجه و آگاهی انجام میدهد. وقتی که انسان کاری را از روی توجه و آگاهی انجام میدهد، هدف و مقصود را در نظر میگیرد و به کار خود توجه دارد. آقای بروجردی در باب نیت، کافی نمیدانستند که داعی در نفس انسان وجود داشته باشد، و اوایل ما تعجب میکردیم که در باب نیت چنین بحثی آقای بروجردی داشته باشند. چون در باب نیت، اغلب علما داعی را کافی میدانند؛ یعنی همین قدر که انسان یک انگیزه روحی یعنی قصد قربت داشته باشد کافی است، به طوری که اگر از او بپرسیم چه میکنی، بگوید برای خدا نماز میخوانم. و اگر غفلت از این مقدار بیشتر شود، هیچ عالمی آن را کافی نمیداند. مثلًا انسان نماز میخواند؛ اگر وقتی از او میپرسند چه میکنی، فکر کند و جواب دهد، نماز باطل است؛ یعنی اگر حد غفلت و ماشین واری کار به اینجا برسد که اگر از او بپرسیم چه میکنی، کمی فکر کند و بعد جواب دهد، به اجماع علما نماز باطل است. ولی مرحوم آقای بروجردی یک حرف دیگری هم میگفتند و آن اینکه اساساً در ابتدای عمل، این مقدار توجه که داعی شخص به عملْ قصد قربت باشد به طوری که غفلت نداشته باشد، کافی نیست بلکه باید در قلب خود خطور دهد که گویی خودش دارد با خودش حرف میزند: چهار رکعت نماز ظهر