اخلاقی اشتباه نکنند.

یادم هست اوایلی که قم بودیم، شنیدم از طرف عده زیادی از مردم ژاپن که مذاهب منحطی دارند [تقاضای ارسال مبلّغ اسلام شده بود. از برخی نقاط جهان] عدهای را به ژاپن فرستاده بودند که مذاهب خودشان را معرفی کنند. مرحوم آقا شیخ عبدالکریم به آقایی که واردتر از دیگران بود دستور داد که به ژاپن برود. آن آقا میگفتند من قبول نکردم چون فکر کردم شاید در بلاد کفر مُردم. در نتیجه از مصر عدهای رفتند و بیست هزار نفر مسلمانِ سنّی شدند. این، حساب نکردن کار است.

مثال به راستی

از اینجور حساب نکردنها زیاد داریم. فعلی را که اخلاقی است ضد اخلاق میشناسیم و فعلی را که ضد اخلاقی است اخلاقی میدانیم. مثلًا راستی از آن جهت که راستی است خوب است و باید راست گفت، و دروغ از آن جهت که تحریف است بد است و نباید دروغ گفت، ولی آیا راست را در همه جا میتوان گفت و دروغ در همه جا گفتنش حرام است؟ یک جاهایی قطعاً دروغ گفتن واجب است. و چیز عجیبی است که اخیراً عدهای به سعدی حمله میکنند که [او گفته است] دروغ مصلحت آمیز به از راست فتنهانگیز است. بسیار حرف درستی است. ولی عدهای میگویند کسی که دروغ میگوید لابد مصلحتی را در نظر دارد. نه، دروغ منفعت آمیز غیر از دروغ مصلحت آمیز است. راست را انسان چرا میخواهد بگوید؟

برای مصلحت اجتماع. دروغ را چرا نباید گفت؟ چون برخلاف مصلحت اجتماع است. ولی اگر یک جایی همان دروغ به مصلحت اجتماع و فرد باشد، بدیهی است که باید آن را گفت. خیلیها از جمله موسیو جردن، رئیس کالج آمریکاییها، به سعدی حمله کردهاند که چرا گفته است دروغ مصلحت آمیز به از راست فتنهانگیز است؟ همینطور زردشتیها به سعدی حمله میکنند که چرا این جمله را گفته است؟.

محیط طباطبایی یک وقت مقالهای نوشته بود که در هند- که قبلًا در آنجا فارسی خیلی معمول بود- وقتی انگلیسیها آمدند، از جمله کتابهایی که تدریس آن را در مدارس ممنوع کردند و زردشتیها هم آنها را تأیید میکردند، گلستان سعدی بود چرا که اخلاق بچهها را فاسد میکند، زیرا گفته است: دروغ مصلحت آمیز به از