الف. ما میان کارها فرق میگذاریم؛ برخی را اخلاقی و برخی را غیراخلاقی و یا ضد اخلاقی تشخیص میدهیم. کار اخلاقی، باارزش و شایسته ستایش و تحسین است. کار ضد اخلاقی، ارزش منفی و پایین آورنده دارد و شایسته نکوهش و مذمت است. و کار غیراخلاقی نه شایسته تحسین است و نه شایسته ملامت، نه باارزش است نه ضد ارزش. مثلًا یک کاسب که از صبح تا غروب برای زندگی شخصی خود معامله میکند، اگر در بین ج کارج یک مشتری به جای ده تومان اشتباهاً صدتومان به او بدهد و برود، آن کاسب اگر به دنبال او برود و او را متوجه اشتباهش کند و بقیه پولش را به او بدهد، یک کار باارزش کرده است و اگر از غفلت او سوء استفاده کند و پول را برای خود بردارد یک کار ضد ارزش انجام داده است. اما کارهای عادی و معمولی روزانه او، نه باارزش است و نه ضد ارزش.

ب. کار باارزش آنگاه باارزش است که از روی اختیار و آزادی باشد، پس اگر از روی اجبار و اضطرار باشد فاقد ارزش است. مثلًا اگر کاسب مزبور از ترس پلیس پول را بدهد، ارزشی ندارد.

ج. کار باارزش که از روی اختیار و آزادی صورت گیرد، آنگاه باارزش است که از اراده نیک ناشی شده باشد، و اراده نیک ارادهای است که از انگیزه نیک پدید آمده باشد، و انگیزه نیک عبارت است از احساس تکلیف.

د. مقصود از تکلیف چیست؟ مقصود از تکلیف فرمانی است که انسان از ضمیر خود میگیرد. ولی این فرمانها دوگونهاند؛ برخی مطلقاند و برخی مشروط. فرمان مشروط فرمانی است که ضمیر انسان به انسان درباره چیزی میدهد برای رسیدن به هدف، مثل اینکه فرمان میدهد: برای رسیدن به فلان شهر از فلان راه برو، یعنی اگر میخواهی به فلان مقصد برسی باید از فلان وسیله استفاده کنی. امر مشروط، ارشاد به یک «مصلحت» است، همچنان که انتخاب هر وسیلهای برای رسیدن به غایت خاصی مصلحت است. ولی امر مطلق امری است که مشروط به هیچ شرط نیست؛ فرمانی است که ضمیر میدهد به کاری نه به عنوان مصلحت و به عنوان وسیله و راهی برای وصول به هدف و غایتی، بلکه صرفاً به عنوان یک وظیفه و یک تکلیف و یک مسئولیت. پس مقصود از تکلیف عبارت است از فرمان بلاشرط ضمیر به کاری، و هرکاری که به خاطر احساس این تکلیف انجام گیرد آن کار اخلاقی است.