2 فعل اخلاقی

بحث ما درباره معیار فعل اخلاقی بود در مقابل فعل طبیعی. همانطور که گفته شد این مطلب بهطور اجمال مورد اتفاق همه است که انسان پارهای افعال را انجام میدهد یا میتواند انجام دهد که از حد فعل طبیعی یا حیوانی که هر حیوانی به حسب طبع و غریزه انجام میدهد بالاتر است. این افعال را افعال انسانی یا اخلاقی مینامند. منظور این است که این افعال در سطح انسان انجام میشود و در سطح حیوان صورت نمیگیرد، و به تعبیر دیگر سطح این افعال از سطح یک حیوان بالاتر است. امروز هم میبینیم خیلی شایع است که میگویند آن کار، انسانی است یا این کار، غیر انسانی است، و روی کلمه «انسانی» تکیه میکنند. میخواهند بگویند یک سلسله کارهاست که فقط در سطح انسان صورت میگیرد. حال ببینیم فعل اخلاقی که فقط در سطح انسان است و با افعال حیوانات و یا اعمال طبیعی انسان فرق دارد، معیارش چیست؟.

در اینجا باید دو بحث را با هم ذکر کنیم: یکی اینکه معیار چیست و دیگر آنکه ضامن اجرای افعال انسانی چیست؟ فعل طبیعی که خیلی روشن است، معیارش این است که مقتضای غریزه مشترک انسان و حیوانات و ناشی از غریزه طبیعی انسان است و عامل اجرایش خود طبیعت است. اما معیار فعل اخلاقی و ضامن