استنباط بکند، اجتهاد بکند، رد فرع بر اصل بکند.

مفهوم اجتهاد

مرحوم آقای حجت یک وقت حرف خیلی خوبی در باب اجتهاد زد، گفت: اجتهاد واقعی این است که وقتی یک مسئله جدید که انسان هیچ سابقه ذهنی ندارد و در هیچ کتابی طرح نشده به او عرضه شد، فوراً بتواند اصول را بهطور صحیح تطبیق کند و استنتاج نماید، و الّا انسان مسائل را از جواهر یاد گرفته باشد، مقدمه و نتیجه (صغری و کبری و نتیجه) همه را گفتهاند، او فقط یاد میگیرد [و میگوید] من فهمیدم صاحب جواهر چنین میگوید، بله من هم نظر او را انتخاب کردم؛ این اجتهاد نیست، همین کاری که اکثر میکنند. اجتهاد، ابتکار است و اینکه انسان خودش رد فرع بر اصل بکند. همیشه مجتهدها عدهای از مقلّدها هستند، مقلّدهایی در سطح بالاتر. شما میبینید در هر چند قرن یک نفر پیدا میشود که اصولی را تغییر میدهد، اصول دیگری بجای آن میآورد و قواعد تازهای [ابداع میکند]، بعد همه مجتهدها از او پیروی میکنند. مجتهد اصلی همان یکی است، بقیه مقلّدهایی به صورت مجتهد هستند که از این مقلّدهای معمولی کمی بالاترند. مجتهد واقعی در هر علمی همین جور است. در ادبیات اینجور است، در فلسفه و منطق اینجور است، در فقه و اصول اینجور است، در فیزیک و ریاضیات اینجور است. شما میبینید در فیزیک، یک نفر میآید یک مکتب فیزیکی میآورد، بعد تمام علمای فیزیک تابع او هستند. این را که مکتب جدیدی میآورد و مکتب قابل قبولی هم میآورد که افکار را تابع فکر خودش میکند باید گفت مجتهد واقعی.

ولی تفکر بدون تعلیم و تعلّم امکان پذیر نیست. مایه اصلی تفکر، تعلیم و تعلّم است [1] و اینکه در اسلام دارد که تفکر عبادت است، غیر از این است که تعلّم عبادت است. این، دو مسئله است. ما یکی در باب تعلیم و تعلّم داریم که تعلیم عبادت است، تعلّم عبادت است، و یکی در باب تفکر داریم که تفکر عبادت است، و آنچه در باب تفکر داریم بیشتر است از آنچه که در باب تعلّم داریم. مثلًا: افْضَلُ الْعِبادَةِ