از دست نده. راستی یک نوع پا روی «خود» گذاشتن است. همینطور است وقتی به بشر میگویند نفاق نداشته باش، دزدی نکن، به عدالت پایبند باش، انصاف داشته باش، مساوات را رعایت کن. همه این فضایلی که فضایل اخلاقی گفته میشود، یک نوع مبارزه کردن با خودی است؛ یعنی انسان تا در این مقام نباشد که از «خود» بگذرد و تا یک نوع گذشت و فداکاری در کار نباشد، امکان ندارد که بتواند خود را مقید به فضایل اخلاقی بکند. این است که در اخلاق، مسئله خودی از مهمترین مسائل است.

ریشه پایبندی به فضایل اخلاقی

حال مبنا و ریشه این مطلب چیست؟ چه کار باید کرد که بشر به فضایل اخلاقی در برابر منافع شخصی پایبند و معتقد بشود و ایمان پیدا کند که به خاطر راستی، به خاطر حق، به خاطر عدالت از منافع شخصی خودش بگذرد؟ اخلاق را روی چه اساسی باید گذاشت، اخلاقی که باید با خودی مبارزه کند و در عین حال منطقی هم داشته باشد، پشتوانه داشته باشد و توخالی نباشد؟ جملهای از الکسیس کارل نقل میکنند که: در دنیا در زیر پرده کلمههای عفت، تقوا، حق و عدالت چقدر نفع نهفته است! یعنی اینها کلماتی است توخالی، پردههایی است که روی «خودی» کشیده شده است و آن طوری که باید حقیقت ندارد، داخل آن خالی است، مثل گردو یا بادامی است که پوست دارد ولی مغز ندارد. حال چه باید کرد؟ البته دو راه دارد. یک راه برای مردمانی است که عقل روشن ندارند به این معنی که قوّه تمیزشان زیاد نیست. بسیاری از مفاهیم بیپایه را میشود تحت تأثیر تلقین و سخن به بشر القاء کرد. گاهی احساسات کاذبی در او به وجود میآورند که به خاطر آن احساسات کاذب ممکن است احیاناً گذشت و فداکاری هم داشته باشد، ولی پایه و مبنا ندارد و به قول منطقیین با کوچکترین تشکیک مشکک زایل میشود. مثلًا یک سرباز را آنچنان در سربازخانه تربیت میکنند یعنی تحت تأثیر تلقین و القاء قرار میدهند که براستی عاشق یک آب و خاک مخصوص میشود. ولی اگر یک نفر آمد بیخ گوشش نشست و دو کلمه تشکیک کرد تمام این بنا فرو میریزد، زیرا همهاش تلقین بوده و مبنا و اساسی نداشته است. و اگر دیگری تشکیک نکند، فهم خودش که بالا برود، درس خواندهتر بشود، عالمتر بشود، عاقلتر بشود و بتواند مسئله را تجزیه و تحلیل