برخی بر اخلاق ارسطویی ایراد دیگری گرفتهاند [1]؛ مدعی شدهاند که همه اخلاق فاضله را نمیتوان با معیار «حد وسط» توجیه کرد. مثلًا راستگویی حد وسط میان کدام افراط و تفریط است؟ راستگویی خوب است و دروغگویی که نقطه مقابل آن است (نه طرف افراط یا تفریط آن) بد است.

بعد از سقراط، علاوه بر مکتب فلسفی افلاطون و مکتب فلسفی ارسطو نحلههای دیگر فلسفی نیز پدید آمد. این نحلهها هرکدام درباره مسائل منطقی و فلسفی و اخلاقی از خود نظریاتی دارند که به نام آنها معروف است. این نحلهها عبارت است از: کلبیون، شکاکان، اپیکوریان، رواقیان. ما بحث خود را از نظریه اخلاقی کلبیون آغاز میکنیم.

نظریه کلبیون

گروهی از فلاسفه را «کلبیون» میخوانند. این کلمه جمع «کلبی» و کلبی منسوب به کلب به معنی سگ است. این نام به مناسبتی به آنها داده شده که عن قریب توضیح خواهیم داد.

سردسته کلبیها مردی است به نام «دیوگنس» یا «دیوژن» که در کتب عربی از او به «دیوجانس» تعبیر میشود. این مکتب بیشتر به نام او شهرت دارد. ولی دیوژن استادی دارد به نام «انتیس تنس» که شاگرد سقراط بوده است. میگویند:

او تا پس از مرگ سقراط در محفل اشرافی شاگردان وی بسر میبرد ... اما چون سالهای جوانی را پشت سر گذاشت ... دیگر جز خوبی صاف و ساده، هیچ چیز را نمیپذیرفت. با کارگران محشور شد و جامه آنان را به تن کرد.

به زبانی که مردم درس نخوانده نیز بفهمند، در کوی و برزن به موعظه پرداخت. فلسفههای دقیق در نظرش بیارزش بود. به بازگشت به طبیعت اعتقاد داشت و در این اعتقاد افراط میکرد. میگفت باید نه دولت وجود داشته باشد، نه مالکیت خصوصی، نه زناشویی، نه دین ... میگفت: ترجیح