انسان آن چیزی است که بخواهد باشد

علمای ما در باب اینکه انسان آن چیزی است که میاندیشد یا انسان آن چیزی است که بخواهد باشد، خیلی بهتر از آقای سارتر بحث کردهاند. در فلاسفه اسلامی، صدرالمتألهین بهتر از همه بحث کرده. و این مطلب ریشه قرآنی دارد که هر موجودی خودش خودش است جز انسان که در قیامت به صورتهای مختلف محشور میشود (یوْمَ ینْفَخُ فِی الصّورِ فَتَأْتونَ افْواجاً) [1] و فقط گروهی از مردمْ انسان محشور میشوند، گروههای دیگر مردم به صورتهای مختلف از حیوانات محشور میشوند. انسان مجبور نیست که انسان باشد، بلکه میتواند خودش را انسان بسازد و میتواند خودش را تبدیل به یک گرگ یا سگ یا خوک و یا خرس کند؛ تا چه ملکاتی را برای خودش کسب کرده باشد. راجع به اینکه انسان همان است که بیندیشد، ملّا خیلی خوب میگوید:

اگر از ملّا بپرسیم: انسان چیست؟ میگوید: آن چیزی است که میاندیشد. اگر بپرسی: من چیستم؟ میگوید: تو بگو درباره چه میاندیشی تا بگویم چیستی. اگر درباره حقیقت میاندیشی تو حقیقتی، درباره خدا میاندیشی تو مثال خدا هستی، درباره علی میاندیشی علی هستی، درباره آن کاری میاندیشی که کار یک سگ است تو سگ هستی. بگو چه میاندیشی تا بگویم چیستی.

درباره اینکه انسان هرچه را بخواهد و هرچه را دوست داشته باشد همان است، در اخبار ما زیاد تأکید شده است. گفتهاند: مَنْ احَبَّ حَجَراً حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَهُ [2] اگر انسان سنگی را دوست داشته باشد با سنگ محشور میشود، چون خودش سنگ میشود.

هرچه را انسان دوست داشته باشد همان میشود.

شخصی که اهل خراسان بود، از راه دور با رنج فراوان آمد خدمت امام باقر علیه السلام (عشق به اهل بیت او را کشانده بود) در حالی که چون پای پیاده آمده بود کفشهایش از بین رفته و پایش ترک خورده و پاشنه آن شکاف زیادی برداشته بود.