بکنی، هیچ چیزی را با آن برابر نمیکنم جز پروردگارم؛ در عوض، فقط او را میگیرم. از آن که بگذرد، حاضر نیستم این سرمایه خودم و این خویشتنِ خودم را بدهم. تمام دنیا و مافیها را، تمام ماسِوَی اللَّه را من با این گوهر نفیس برابر نمیکنم. و به این مضمون زیاد داریم. از امام سجاد (سلام اللَّه علیه) سؤال میکنند که: مَنْ اعْظَمُ النّاسِ خَطَراً از همه مردم با اهمیتتر کیست؟ فرمود: مَنْ لَمْ یرَ الدُّنْیا خَطَراً لِنَفْسِهِ [1] آن کسی که تمام دنیا را با خودش برابر نمیکند. باز امیرالمؤمنین در نهج البلاغه میفرماید: مَنْ کرُمَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ هانَتْ عَلَیهِ شَهَواتُهُ [2] آن کس که نفسش، جانش، خودش در نزد خودش گرامی باشد، آن کس که کرامت و عظمت نفس خودش را و در واقع خودش را درک بکند، برای او شهواتْ خیلی کوچک است و مخالفت با شهوات کار کوچکی است. به این مضمون و تعبیرهایی از قبیل کرامت نفس، عزت نفس، نفاست نفس و احترام نفس الی ما شاء اللَّه در اخبار و روایات هست که حتماً قسمتی از اینها را باید خواند.

کرامت و عزت نفس، محور اخلاق اسلامی

حدود سیزده سال پیش به مناسبت سوم شعبان از طرف دانشسرای عالی یک جلسه سخنرانی از من خواستند راجع به حضرت امام حسین علیه السلام. یادم هست در آنجا تحت عنوان «مسئله خودی در اخلاق» سخنرانی کردم [3]. از همان وقت این فکر برای من پیدا شد و هرچه بیشتر مطالعه کردم بیشتر به این فکر اعتقاد پیدا کردم که در اخلاق اسلامی، محور و آن چیزی که حجم اخلاقی به دور آن میگردد یا- به تعبیری که امشب گفتم- آن نقطهای از روح انسان که اسلام روی آن دست گذاشته است برای احیای اخلاق انسانی و برای اینکه انسان را به سوی اخلاق سوق بدهد، کرامت و عزت نفس است. ناچار باید لااقل قسمتی از آیات و احادیث در این زمینه را برای شما بخوانم، و تا اینها را نخوانیم درست آشنا نمیشویم.

عزت نفس: وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسولِهِ وَلِلْمُؤْمِنینَ [4] عزت منحصراً از آنِ خداست و