عواطف باشد خشک و بیروح است، و از ادب عاطفه و محبت این است که مکتوم نماند و به طرف اظهار شود تا محبت او نیز جلب گردد. رسول خدا فرمود: علاقهای که میان تو و دوستت هست، آن را زود ظاهر ساز که رشته دوستی را محکمتر میکند. تعارف، تا آنجا که به صورت تبادل عواطف واقعی و اظهار محبت صمیمی باشد، خوب و مستحسن است. اما ملتهایی که رشد اخلاقی و اجتماعی ندارند گرفتار انواع تعارفهای دروغین میباشند. دو نفر از آنها که همراه یکدیگر هستند و میخواهند به اتاقی وارد شوند یا از اتاقی خارج گردند، مدتی با یکدیگر تعارف میکنند در صورتی که هرکدام از آنها در دل خود از جلو افتادن دیگری ناراضی است. همچنین است تعارفهایی که بعضی میزبانها نسبت به مهمانان میکنند، همه اظهارات بیروح و خشک است، تصنّع و ظاهرسازی است. این گونه تعارفات داخل در نفاق و دورویی است.

گفتیم که نفاق و دورویی از مختصات بشر است و اگر در بعضی حیوانات دیگر بوده باشد یک درجه خفیفی است. برخی حیوانات مانند روباه به مکر و خدعه معروف شدهاند. بدیهی است که مکر و خدعه آن حیوانات قابل مقایسه با مکرها و خدعهها و ظاهرسازی و تصنعهای فرزند آدم نیست. ولی نباید چنین تصور کرد که چون مکر و خدعه و دورویی از مختصات بشر است پس کمالی است برای بشر و باید از آن استفاده کرد، زیرا دورویی یک نوع سوء استفادهای است از یک استعداد کمالی بشری. آنچه کمال است قدرت بر استتار و رازداری و مکتوم نگه داشتن عقیده و فکر و احساسات درونی است؛ این در ذات خود کمال است و عیبی ندارد.

در همه ظروف و احوال مقتضی نیست که آدمی عقیده خود را ظاهر کند، زیرا ممکن است دیگران استعداد پذیرفتن آن را نداشته باشند یا آنها سوء نیت داشته باشند و موجب مزاحمت صاحب عقیده را فراهم کنند، و همچنین مقتضی نیست که آدمی در همه جا احساسات خود را آشکار کند. از آداب معاشرت این است که اگر انسان غم و غصهای دارد آن را از چهره خود ظاهر نسازد و موجب ملال خاطر دیگران نگردد.

آن چیزی که نقص است و نام نفاق و دورویی دارد این است که آدمی از همین قدرت و استعداد خود برای فریب دادن و گمراه ساختن و گول زدن دیگران استفاده کند. پس نفاق و دورویی در عین اینکه از مختصات انسان است کمال انسانی نیست، بلکه یک نوع سوء استفاده از یک استعداد انسانی است.