چون «لا حُکمَ الّا لِلَّه» حکم مال خداست. دائماً میگفتند این کار غلط بود، این کار کفر بود، اسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبّی وَ اتوبُ الَیه. آمدند سراغ علی علیه السلام که تو هم باید توبه کنی.

حضرت فرمود: حکمیت کار غلطی بود و شما کردید، ولی کفر نیست. گفتند: نه، حکمیت کفر است و باید توبه کنی. حضرت هم این کار را نکردند. آنها گفتند: «کفَرَ وَ اللَّهِ الرَّجُلُ» به خدا این مرد کافر شده، و حکم ارتداد علی را صادر کردند. بعد خود اینها یاغی شدند و لذا به نام «خوارج» نامیده شدند. اصول و فروعی برای خودشان ترتیب دادند و فقهی برای خودشان درست کردند.

فقه خوارج فقه مخصوصی است. عقاید فقهیشان بسیار جامد است. گفتند تمام فِرَق اسلامی کافرند غیر از ما، و هرکسی که گناه کبیره مرتکب بشود کافر است. یک فقه به اصطلاح مضیق، تنگ و تاریک به وجود آوردند. به همین دلیل اینها بعدها منقرض شدند، چون اساساً فقه اینها فقه عملی نبود. نمیشد جامعهای خود را پایبند به این فقه بکند و بتواند به زندگی خود ادامه بدهد. البته اینها سالها وجود داشتند و با خلفای بعد هم مخالفت کردند، چون با تمام خلفا مخالف بودند. با عثمان خوب نبودند، میگفتند عثمان نیمه اول عمرش خوب بود، نیمه دومش بد. با علی خوب نبودند، میگفتند اوایل خوب بود ولی بعد آن وقتی که تن به حکمیت داد- العیاذ باللَّه- کافر شد. با معاویه براستی دشمن بودند. معاویه را از علی هم بدتر میدانستند، و بعد هم با تمام خلفا بد بودند و با همه جنگیدند تا بالاخره منقرض شدند.

خوارج از نظر علی علیه السلام

خوارج به تعبیر امیرالمؤمنین سوء نیت نداشتند، کج سلیقه بودند، جمود فکری داشتند. در نهج البلاغه حضرت میفرماید: لاتَقْتُلُوا الْخَوارِجَ بَعْدی، فَلَیسَ مَنْ طَلَبَ الْحَقَّ فَاخْطَأَهُ کمَنْ طَلَبَ الْباطِلَ فَادْرَکهُ [1] (مقایسه میکرد میان خوارج و اصحاب معاویه) فرمود: بعد از من خوارج را نکشید، اینها با اصحاب معاویه خیلی فرق دارند، اینها دنبال حق هستند ولی احمقند، اما آنها از اول دنبال باطلند و به آن هم رسیدند. جمله دیگری حضرت درباره اینها دارد که خیلی عجیب است، میفرماید: فَانّی فَقَأْتُ عَینَ