سگ زیاد است (سگ در مقابل احسانی که به او میشود آن احسان را نادیده نمیگیرد ولی گربه اینطور نیست) و یا غیرت ناموس در خروس زیاد است و حیوانی که اصلًا این خاصیت در او نیست خوک است. وقتی از امام رضا علیه السلام راجع به حرمت گوشت خوک سؤال میکنند میفرماید: لِانَّهُ یذْهِبُ الْغیرَةَ برای اینکه غیرت را از بین میبرد. بعد در آنجا گفتم این حالتی که شما الآن در اروپا میبینید، اثر گوشت خوک است که حاصلش را بروز داده است.

پس این نپختگی است که وقتی انسان یک فلسفهای را درباره احکام پیدا کرد بگوید هرچه هست همین است. مثلًا در باب مشروب یک کسی بگوید- البته مشروب در تمام شرایع حرام بوده است- علت اینکه مشروب حرام است این است که برای کبد و قلب مضر است ولی تجربیات نشان داده است که اگر کسی به مقدار کم مصرف کند نه فقط مضر نیست بلکه نافع است، پس شراب کمش حلال و زیادش حرام است. این هم باز دستپاچگی دیگری است. نه، انسان باید در اینجور مسائل سرعت به خرج ندهد.

بعضی از افراد در قدیم میگفتند علت حرمت شراب زایل کردن عقل است و ما یک طبیعتی داریم که در ما شراب ایجاد سُکر و مستی نمیکند، پس شراب بر ما حلال و بر دیگران حرام است. نه، اینجور نیست. اولًا ممکن است هزاران دلیل برای حرمت شراب وجود داشته باشد که ما هنوز به آنها نرسیدهایم. ثانیاً یک شیء حرام ولو اینکه یک ذرهاش آن خاصیت ضرری را نداشته باشد ولی باید آن را به طور دربست حرام کرد که مردم اصلًا به سوی آن نروند.

مثال دیگر : زبان عربی، زبان اعمال مذهبی در اسلام

مثال دیگری عرض میکنم: بعد از جنگ بین الملل اول به علل سیاسی استعماری، حس ملیت را طرح کردند. ویلسن یک طرح چهارده مادهای ریخت که یکی از مواد آن این بود که احساس ناسیونالیستی را زنده کنند. اینطور نبود که این مواد را برای کشورهای اسلامی طرح کرده باشند، برای دنیا طرح کرده بودند. این، نظیر آن دستوری است که ارسطو به اسکندر داد. اسکندر وقتی دنیا را فتح کرد و مانند سیل بنیانکن همه را زیر مهمیز میآورد، راجع به نگهداری فتوحاتش از ارسطو نظر خواست. گفت: تفرقه بینداز و حکومت کن؛ یعنی هرجا را که فتح میکنی مردم آنجا