اینکه جامعه را متوقف کند، ملت مسلمان را وادار به درجا زدن کند. اسلام دین رشد است، دینی است که نشان داد عملًا میتواند جامعه خود را به جلو ببرد. شما ببینید در چهار قرن اول اسلامی، اسلام چه کرده است! ویل دورانت در تاریخ تمدن میگوید: تمدنی شگفت انگیزتر از تمدن اسلامی وجود ندارد. پس اسلام عملًا خاصیت خودش را نشان داده است. اگر اسلام طرفدار ثبات و جمود و یکنواختی میبود، باید جامعه را در همان حد اول جامعه عرب نگاه بدارد. پس چرا تمدنهای وسیع و عجیب را در خودش جمع کرد و از مجموع آنها تمدن عظیم تری را به وجود آورد؟ پس اسلام با پیشرفت زمان مخالف نیست.

اشتباه گوستاو لوبون

گوستاو لوبون انصافاً تحقیقات زیادی کرده است و کتابش هم کتاب بسیار باارزشی است، ولی در عین حال گاهی حرفهایی میزند که انسان تعجب میکند. سبک فرنگی همین است. گوستاو لوبون وارد میشود در بحث علل انحطاط مسلمین که چرا مسلمین انحطاط پیدا کردند؟ چرا تمدن اسلامی غروب کرد و باقی نماند؟ عللی ذکر میکند. یکی از عللی که ذکر میکند همین عدم انطباق با مقتضیات زمان است.

میگوید: زمان عوض شد، تغییر کرد و مسلمانها خواستند باز اسلام را با همان خصوصیات، در قرنهای بعد نگاه دارند در صورتی که امکان نداشت و بجای اینکه تعلیم اسلامی را رها کنند و مقتضیات قرن را بگیرند، تعلیم اسلامی را گرفتند و منحط شدند.

در اینجا هرکسی مایل است بداند که این مستشرق بزرگ چه مثالی برای مدعای خود آورده است. چه اصلی در اسلام بود که بعد مقتضیات زمان عوض شد و مسلمانها بجای اینکه مقتضیات زمان را بگیرند، اسلام را گرفتند و منحط شدند؟

آقای گوستاو لوبون چه اصلی را از اسلام پیدا کرده است که با مقتضیات زمان انطباق نمیکرده است و مسلمین جمود و خشکی به خرج میدادند و نمیبایست به خرج میدادند و میبایست با زمان هماهنگی میکردند؟.

میگوید: یکی از تعالیم اسلامی که در صدر اسلام خیلی نتیجه بخشید و راه را به سوی ملل دیگر باز کرد و مردم فوج فوج اسلام اختیار کردند و مخصوصاً ملل غیرعرب که در مظالم حکام و موبدان و روحانیون خودشان میسوختند وقتی با آن