یک اندازه معین دارد: در حدی که این قوّه برای آن قرار داده شده (البته اینها با اصل غائیت هم ارتباط دارد). این قوّه قرار داده شده برای اینکه انسان از خودش دفاع کند. اگر به آن حدی از خمود و جمود برسد که حس دفاع از انسان گرفته شود، این بد است و اگر آنقدر طغیان کند که به انسان حالت تهاجم بدهد، آن هم بد است. میگویند اگر مجموع قوا و استعدادهای انسان در حد معینی پرورش پیدا کند- نه کمتر و نه بیشتر- انسان از نظر روحی و معنوی دارای نوعی زیبایی میشود که آن را «زیبایی عقلی» میگویند و طبعاً جاذبهای دارد و دیگران به او علاقهمند میشوند و عقل هرکسی زیبایی معنوی او را درک میکند.

پس اخلاق برمیگردد به توازن. ریشه اخلاق عدل است، عدل به معنی توازن.

اینکه میگویند عدالت یا عدل ریشه اخلاق است، مقصودشان توازن است. اخلاق یعنی حالت موازنه میان مجموع استعدادهای انسانی.

ممکن است شما بگویید مقیاس برای تعادل قوا چیست؟ مدعی هستند که مقیاسش هم در درون خود انسان گذاشته شده است. البته مدعی هستند؛ چون آنها به اصل غائیت معتقدند که این حرف را میزنند. میگویند اگر ما توجه داشته باشیم که هر قوّهای در ما برای یک هدف معین نهاده شده است، اگر هدفش را بشناسیم، موازنه را هم به دست میآوریم. مثلًا باید بدانیم که هدف غریزه جنسی که در ما هست چیست؟ هدف را که بشناسیم، میتوانیم حد این غریزه را تعیین و تحدید کنیم. یا فلان غریزه دیگر که در ما هست، برای چیست؟ چون به اصل غائیت معتقد هستند که اینها برای یک غایتی آفریده شده است، میگویند غایت را که میشود به دست آورد. غایت را که به دست بیاوریم، حد را میتوانیم به دست بیاوریم. حد را که به دست آوردیم، افراط و تفریط را به دست میآوریم؛ از آن حد بیشتر شد میگوییم افراط، کمتر شد میگوییم تفریط. این هم یک نظریه که اخلاق به موازنه و تعادل قوا باز میگردد.

بررسی

حال که این نظریات را دانستیم، میتوانیم مسئله «نسبیت اخلاق» را طرح کنیم.

بنا بر نظریه کسانی که میگویند معیار اخلاق نفع رساندن به غیر است و بس و هیچ معیار دیگری در کار نیست، مسئله نسبیت اخلاق تا حد زیادی تثبیت میشود؛