نظر راسل

راسل در کتاب جهانی که من میشناسم- که ترجمه شده است- پایه اخلاق را فقط همین میداند، و من همیشه گفتهام که راسل فلسفهاش در اخلاق برضد شعارهای انسان دوستی اوست، چون معتقد نیست که انسان غریزه انسان دوستی داشته باشد یا واقعاً بشود انسانی انسان دوست باشد به این معنا که انسانی انسان دیگر را دوست داشته باشد. او در نهایت، انسان دوستی را برمیگرداند به فرد دوستی: من خودم را که دوست دارم اگر بناست خودم زندگی سالمی داشته باشم، باید دیگری هم اینجور باشد. بنابراین بر اساس فلسفه او اگر مثلًا او در لندن به حمایت ویتنامیها برمیخیزد- نمیدانم اینطور بوده یا نه- نه این است که من ویتنامیها را دوست دارم و خیر آنها یا خیر بشریت را میخواهم؛ من خیر خودم را میخواهم، ولی فهمیدهام که خیر من در اینجا تأمین نمیشود الّا اینکه آن ویتنامی هم خیرش در آنجا تأمین شده باشد.

اگر ما معیار اخلاق را به قول اینها فقط هوشیاری و درک قوی بدانیم و شعاع تأمین منافع فرد را تا آنجا گسترش دهیم که باید منافع نوع تأمین شود، دیگر فعل اخلاقی در مقابل فعل طبیعی نداریم؛ فعل اخلاقی نوعی از فعل طبیعی است و هیچ وجدانی و هیچ احساسات عالیای در کار نیست، فقط یک فکرِ هوشیارانهتر است.

مثل این است که یک آدم عامی که به وضع اجتماع وارد نیست خیال میکند تأمین منافعش به این است که برای خودش دکهای بهطور خصوصی تهیه کند، و کسی که هوشیارتر است برای خودش شرکتی ایجاد میکند، و نمیشود کار این را اخلاقی شمرد.

نظریه دیگر

نظر دیگری در باب معیار فعل اخلاقی وجود دارد که بسیار قابل توجه است؛ میگوید: اخلاق عبارت است از ملکاتی که انسان باید خودش را براساس آنها بسازد، به عبارت دیگر اخلاق یعنی طرح انسان سازی.

انسان این خصوصیت را دارد- و با همه حیوانهای دیگر و طبعاً با غیرحیوانها هم این فرق را دارد- که از نظر ملکات روحی، یک موجود بالقوّه است نه بالفعل.

غرایز بسیار کمی دارد. غرایز طبیعیاش کم است که وافی به نیازهایش نیست و