مقام عقل در استنباط احکام اسلامی

بحث ما در جلسه پیش منتهی شد به اینجا که قوانین اسلامی با تغییرات و تحولات زمان چگونه میتواند هماهنگی داشته باشد، تا چه رسد به مسئله راهنمایی [زمان.] قانون اسلامی طبق خصلت ذاتی خودش ثابت و لایتغیر است و زمان و مقتضیات زمان، متغیر و متحول. چگونه میتواند این امر ثابت و لایتغیر با آن امر متغیر و متحول هماهنگی و انطباق داشته باشد؟.

گفتیم که بحث ما در دو قسمت است: یکی راجع به قوانین اسلامی که میگوییم لایتغیر است، و دیگر راجع به زمان که گفته میشود متغیر است. و آیا آن که میگویند لایتغیر است، یعنی به هیچ معنا تغییرپذیر نیست؟ و آن چیزی هم که میگویند متغیر است آیا صد درصد متغیر است؟ یا نه، در آنچه که میگوییم متغیر نیست عناصر متغیری وجود دارد و در آن چیزی هم که میگوییم متغیر است عناصری لایتغیر وجود دارد و به همین دلیل است که ایندو میتوانند با یکدیگر هماهنگی داشته باشند.

بحث ما راجع به قوانین اسلام بود. قدر مسلّم آنچه که در قوانین اسلام امکان ندارد، تغییر به معنی نسخ است؛ یعنی اسلام قانونی را وضع کند و بعد این قانون بلامورد بماند، به این معنا که وضع زمان آنچنان تغییر کند که اجباراً این قانون باید