شکست اروپا در علوم سیاسی و اجتماعی، اصل اول را مجسم میسازد (یعنی اینکه نمیخواهد به هیچ امر ابدی اعتراف کند) و بیحرکتی اسلام در ظرف مدت پانصد سال اخیر، اصل دوم را مجسم میسازد [1] اصل طرح ما این است که نه اسلام در ذات خودش بهطور مطلق نامتغیر است (یعنی هیچ جنبه تغییر در آن وجود ندارد) و نه زمان و شرایط زمان اینطور است که جبراً همه چیز در آن تغییر میکند و باید هم تغییر کند. نه، بعضی چیزهاست که تغییر نمیکند و یا لااقل باید تغییر نکند؛ یعنی ما باید جلو تغییرش را بگیریم و آن را ثابت نگه داریم تا حرکت در مدار آن قرار بگیرد.

ما اول قسمت مربوط به اسلام را عرض میکنیم تا ببینیم در اسلام چه خصوصیاتی هست که با آنکه نسخ نمیپذیرد و تغییری که نسخ باشد در اسلام وجود ندارد، مع ذلک خود اسلام راه را برای تغییر باز کرده است.

یکی از مسائل این است: علمای اسلام (علمای «اصول») اصلی دارند، میگویند وضع و تقنین و جعل قوانین اسلامی از نوع قضایای حقیقیه در منطق است، نه از نوع قضایای خارجیه.

قوانین اسلامی از نوع قضایای حقیقیه است

منطقیین اصطلاحی دارند [به نام] «قضیه» [2]، میگویند قضیه (قضایای کلی نه قضایای جزئی و شخصی) بر دو قسم است: خارجیه و حقیقیه. قضیه خارجیه قضیهای است که در عین اینکه کلی است ولی از اول یک مجموعه افراد محدود و معینی را در موضوع قضیه در نظر میگیرند و بعد حکم را برای آن مجموعه افرادِ درنظر گرفته شده بیان میکنند. مثلًا شما میگویید: همه مردم ایرانِ زمان حاضر مسلمانند. حال، این مردم مثلًا بیست و پنج میلیون نفر جمعیتند. یک مجموعه افرادی را در نظر گرفتهاید و حکم را روی این این مجموعه افراد بردهاید. طبعاً موضوع محدود میشود به همین بیست و پنج میلیون جمعیت. یا مثلًا میگویید: