کرده است. کتاب را به صورت رمان نوشته است. کودکی را به روش خاصی بزرگ میکنند، مثلًا کارهایی را به او پیشنهاد میکنند که به حکم آن کارها روح او قویتر میشود.

فکر گاهی دقیق است و گاهی نیست؛ یعنی انسان گاهی در فکر خودش دقت دارد و گاهی ندارد. چطور؟ ما و شما ممکن است صد بار به این مسجد «اتفاق» بیاییم و برویم ولی وقتی که خارج از آن هستیم اگر از ما بپرسند که وضع این مسجد چگونه است مثلًا چقدر ارتفاع دارد، پهنایش چه مقدار است، چه تابلوهایی در آن نصب کردهاند، با اینکه صد بار آمدهایم و رفتهایم، در عین حال نمیتوانیم تشریح کنیم. ولی اگر همین سؤال را از یک نفر نقاش که به هر چیزی که نگاه میکند به آن دقیق میشود بپرسند، میتواند شرح بدهد. میگویند چشم او تربیت شده است، به این معنی که دل او روی مبصراتش دقیق شده است. در مسموعات هم همینطور است. کسی که با آلات موسیقی آشنایی داشته باشد، از صدا تشخیص میدهد که این چه صدایی است. در ملموسات نیز همین گونه است، چنانکه طبیب از نبض بیمار مرض او را تشخیص میدهد. اگر بخواهید بفهمید لامسه تا چه حد دقیق میشود، میتوانید در کورها دقیق بشوید مخصوصاً کورهای مادرزاد. میبینید لامسه کار اغلب نیروها را میکند.

اخلاق یعنی ورزش و تقویت قوای روحی

غرض این جهت است که تمام قوای بدنی را باید ورزش داد. قوای روحی هم همینطور، مخصوصاً قوای عالی انسانی را، قوّه اراده را، قوّه عقل را، فکر را، تمرکز فکر را، اینها را باید تقویت کرد. اینها اخلاق است. پایه اخلاق این است که اراده انسان قوی و نیرومند باشد؛ یعنی اراده انسان بر شهوتش حکومت کند، بر عاداتش حکومت کند، بر طبیعتش غالب باشد. چطور؟ یعنی شخص آنچنان با اراده باشد که اگر تشخیص داد که باید این کار را کرد، تصمیم بگیرد و هیچ طبیعتی نتواند جلو او را بگیرد. مثلًا همان اوّلی که نماز بر شخصی تکلیف میشود و یا تشخیص میدهد که نماز برای او خوب است و بعد از این باید سحرها حرکت کند نماز بخواند، دعا کند، استغفار کند، از خداوند استعانت بجوید و کمک بگیرد، هنگام خواب یکدفعه بلند میشود. طبیعتش به او میگوید بخواب، استراحت کن. دلش میخواهد بخوابد،