آنان را جاهل میگوییم. اینها همه چیز را تغییرپذیر میدانند. بنا به فرض جامدها، در مقتضیات زمان، چیزی که باید وضع خودش را به تبع زمان تغییر بدهد وجود ندارد، و طبق نظر جاهلها هیچ چیزی در عالم وجود ندارد که در همه زمانها یکنواخت و ثابت باشد. این، اصول مطالبی بود که شبهای قبل روی آنها بحث میکردیم.

طبقه جاهلها دو فرضیه نیمه فلسفی دارند [1]. دو فرضیه است که اگر کسی آنها را بپذیرد، باید حرف جاهلها را بپذیرد که هیچ اصل ثابتی وجود ندارد. این دو فرضیه یکی نسبیت اخلاق است و دیگری نسبیت عدالت. اخلاق مربوط به حالت شخص و نظام دادن به غرایز شخصی است. عدالت مربوط به نظام اجتماعی است. فرضیه نسبیت اخلاق میگوید هیچ اخلاق ثابتی نمیتواند وجود داشته باشد، پس هیچ مکتب اخلاقی نمیتواند همیشه برای بشر برقرار باشد. فرضیه نسبیت عدالت میگوید عدالت یک امر نسبی است، بنابراین عدالتِ هیچ مکتبی نمیتواند برای همیشه برقرار باشد. حالا ما باید هر دوی اینها را تشریح بکنیم.

معنی نسبیت

اما مسئله نسبیت عدالت. اولًا کلمه «نسبیت» یعنی چه؟ بعضی از امور را نسبی میگویند و آن صفتی یا حالتی است که آن را با مقایسه با یک شیء معین میشود به چیزی نسبت داد. مثلًا بزرگی و کوچکی از امور نسبی است. اگر از شما بپرسند بزرگی چقدر است و کوچکی چقدر، آیا میتوانید حدی برای آن معین کنید؟ یک وقت شما میگویید من امروز یک گوسفند بزرگی دیدم. خیلی هم مبالغه میکنید، میگویید به اندازه یک گوساله بود. گوسفند که یک حد متوسطی دارد، اگر به اندازه یک گوساله یکساله باشد خیلی بزرگ جلوه میکند. اما شما اگر شتری را ببینید به اندازه یک گاو، میگویید چه شتر کوچکی است! گوسفند اگر در حد گوساله باشد میگویید بزرگ است ولی شتر اگر در حد گاو باشد میگویید کوچک است. چطور است که یک شیء در حد گوساله، بزرگ است و شیء دیگر در حد گاو، کوچک با