باشند. در آنچه که خدا مردم را آزاد گذاشته است، شما دیگر تکلیف معین نکنید.

پس آن موضوعی که عرض کردم یک سلسله آداب و رسوم در میان مردم هست که اگر انسان آنها را از طریق مثبت انجام بدهد نه جایی خراب میشود و نه جایی آباد و اگر ترک هم بکند همینطور، مسائلی است که خدا در آن مسائل سکوت کرده است. بشر یک حالتی دارد که هیچ وقت از او جدا نمیشود و آن این است که علاقهای به بعضی از تشریفات دارد. یک رازی در این مسائل است. دیگر نباید گفت حتماً باید این کار را بکند. این، مسئلهای بود که من امشب لازم دانستم درباره آن توضیحی بدهم.

معنی پرستش

امشب میخواهم قسمتی از عرایضم را اختصاص بدهم به یکی از خُلقهای ثابت همگانی تغییرناپذیر و نسخ ناپذیر که زمان هیچ وقت نمیتواند در آن تأثیر داشته باشد و آن موضوع عبادت و پرستش است. یکی از حاجتهای بشر پرستش است.

پرستش یعنی چه؟ پرستش آن حالتی را میگویند که در آن انسان یک توجهی میکند از ناحیه باطنی خودش به آن حقیقتی که او را آفریده است و خودش را در قبضه قدرت او میبیند، خودش را به او نیازمند و محتاج میبیند؛ در واقع سیری است که انسان از خلق به سوی خالق میکند. این امر اساساً قطع نظر از هر فایده و اثری که داشته باشد، خودش یکی از نیازهای روحی بشر است. انجام ندادن آن، در روح بشر ایجاد عدم تعادل میکند.

مثال سادهای عرض میکنم: اگر ما کجاوهای داشته باشیم و حیوانهایی، خورجینهایی که روی این حیوانها میگذارند باید تعادلشان برقرار باشد. نمیشود یک طرف پر باشد و طرف دیگر خالی. انسان در وجود خودش خانه خالی زیاد دارد. در دل انسان جای خیلی چیزها هست. هر احتیاجی که برآورده نشود، روح انسان را مضطرب و نامتعادل میکند. همانطور که دیشب عرض کردم اگر انسان بخواهد در تمام عمر به عبادت بپردازد و حاجتهای دیگر خود را بر نیاورد، همان حاجتها او را ناراحت میکند. عکس مطلب هم این است که اگر انسان همیشه دنبال مادیات برود و وقتی برای معنویات نگذارد، باز همیشه روح و روان او ناراحت است.