اسلامی که در جنگها شرکت میکردند، پیر زیاد بود و ریش تمامشان سفید بود.

دشمن که از دور اینها را مشاهده میکرد، میدید یک مشت ریش سفید در میان سپاه اسلام است، روحیهاش قوی میشد و در جنگ قوّت قلب نقش اول را دارد.

پیغمبر دید اگر اینها با ریشهای سفید در میادین جنگ بیایند، اول بار که چشم دشمن به اینها میافتد روحیهشان قوی میشود. لذا فرمود: ریشها را رنگ ببندید که دشمن به پیری شما پی نبرد. این حاجتی بود مال آن روز. امروز دیگر این حاجت وجود ندارد و در این جهت هرکسی آزاد است.

حالا اینجا یک روح است که این روح باید در تمام زمانها ثابت باشد و آن این است که نباید کاری کرد که روحیه دشمن قوی بشود، چه در جنگ و چه در غیر جنگ. لهذا ما مسلمانها باید نقایص خودمان را مرتفع کنیم. نباید طوری رفتار کرد که غیر مسلمان، مسلمانها را ضعیف و ناتوان تلقی کند. این اصل ثابت، در یک زمان وقتی بخواهد اجرا بشود شکل اجراییاش این است که پیرمردها ریشها را رنگ بزنند، اما این شکل در تمام زمانها ثابت نمیماند. این معنای تفقّه در دین و معنای بصیرت در دین است.

از خصوصیات اسلام است که اموری را که به حسب احتیاج زمان تغییر میکند یعنی حاجتهای متغیر را متصل کرده به حاجتهای ثابت؛ یعنی هر حاجت متغیری را بسته است به یک حاجت ثابت. فقط مجتهد و متفقّه میخواهد که این ارتباط را کشف کند و آنگاه دستور اسلام را بیان نماید. این همان قوّه محرکه اسلام است.

سخن مرحوم فیض کاشانی

یکی از جمودهایی که اخباریین به خرج میدهند، تحت الحنک انداختن است.

اتفاقاً ما دستور هم داریم. مرحوم فیض کاشانی با اینکه مرد اخباری مسلکی است ولی در عین حال نیمه فیلسوف است. همین امر به فکرش یک روشنایی مخصوص بخشیده است. نقطه مقابل تحت الحنک، اقتعاط است. مرحوم فیض در اینجا روحی و تنی به دست آورده است، پوستهای و هستهای به دست آورده است. میگوید: در آن زمان مخالفین یعنی مشرکین شعاری داشتند و آن این بود که تحت الحنکها را از بالا میبستند و اگر کسی تحت الحنک را از بالا میبست، شعار آنها را پذیرفته بود و