که عذاب اول مربوط است به عالم برزخ و در عالم برزخ به تبع عالم دنیا صبح و شام و هفته و ماه و سال هست، برخلاف عذاب دوم که مربوط به عالم قیامت است و در آنجا صبح و شام و هفته و ماه و غیره وجود ندارد.

در روایات و اخباری که از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علی علیه السلام و سایر ائمه اطهار علیهم السلام رسیده است، درباره عالم برزخ و حیات اهل ایمان و اهل معصیت در این دوره، فراوان تأکید شده است.

رسول خدا در جنگ بدر پس از فتح مسلمین و کشته شدن گروهی از سران متکبران قریش و انداختن بدنهای آنها در یک چاه حوالی بدر، سر به درون چاه برد و به آنها رو کرده، گفت: ما آنچه را خداوند به ما وعده داده بود محقق یافتیم، آیا شما نیز وعدههای راست خدا را به درستی دریافتید؟ بعضی از اصحاب گفتند: یا رسولَاللَّه! شما با کشتهشدگان و مردگان سخن میگویید! مگر اینها سخن شما را درک میکنند؟! فرمود: آنها اکنون از شما شنواترند.

از این حدیث و امثال آن استفاده میشود که با آنکه با مرگ میان جسم و جان جدایی واقع میشود، روحْ علاقه خود را با بدن که سالها با او متحد بوده و زیست کرده بکلی قطع نمیکند.

امام حسین علیه السلام در روز دهم محرم پس از آنکه نماز صبح را با اصحاب به جماعت خواند، برگشت و خطابه کوتاهی برای اصحاب و یاران ایراد کرد. در آن خطابه چنین گفت:

اندکی صبر و استقامت؛ مرگ جز پلی نیست که شما را از ساحل درد و رنج به ساحل سعادت و کرامت و بهشتهای وسیع عبور میدهد [1].

در حدیث است که:

مردم خوابند، همین که میمیرند بیدار میشوند [2].