اجتماعی او تقدم دارد.

قرآن به حکم اینکه به اصالت فطرت قائل است و در درون هر انسانی، حتی انسانهای مسخشدهای مانند فرعون، یک انسان بالفطره که در بند کشیده شده سراغ دارد، برای مسخشدهترین انسانها امکان جنبش در جهت حق و حقیقت، ولو امکان ضعیف، قائل است. از این رو پیامبران خدا مأمورند که در درجه اول به پند و اندرز ستمگران بپردازند که شاید انسان فطری در بند کشیده شده در درون خود آنها را آزاد سازند و شخصیت فطری آنها را علیه شخصیت پلید اجتماعی آنها برانگیزند، و میدانیم که در موارد فراوانی این موفقیت دست داده شده است که نامش «توبه» است.

موسی در اولین مرحله رسالتش مأموریت مییابد که به سراغ فرعون برود و به تذکر و بیداری فطرت او بپردازد و اگر مفید واقع نشد با او بستیزد. از نظر موسی فرعون انسانی را در درون خود اسیر کرده و به بند کشیده و انسانهایی را در بیرون.

موسی در در درجه اول میرود اسیر درونی فرعون را علیه فرعون بشوراند و در حقیقت میرود فرعون فطری را که یک انسان و لااقل نیمه باقیمانده یک انسان است علیه فرعون اجتماعی (یعنی فرعون ساخته شده در اجتماع) برانگیزاند (اذْهَبْ إِلی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی. فَقُلْ هَلْ لَک إِلی أَنْ تَزَکی. وَ أَهْدِیک إِلی رَبِّک فَتَخْشی) [1].

قرآن برای هدایت، ارشاد، تذکر، موعظه، برهان، استدلال منطقی (به تعبیر خود قرآن حکمت) ارزش و نیرو قائل است. از نظر قرآن این امور میتوانند انسان را دگرگون سازند و مسیر زندگی او را تغییر دهند، شخصیتش را عوض کنند و انقلاب معنوی در او ایجاد نمایند. قرآن نقش ایدئولوژی و اندیشه را محدود نمیداند، برخلاف مارکسیسم و ماتریالیسم که نقش راهنمایی و هدایت را محدود به تبدیل طبقه فینفسه به طبقه لنفسه میداند، یعنی به وارد کردن تضادهای طبقاتی در خودآگاهی، همین و بس.

ثانیاً، اینکه گفته شد که مخاطب قرآن «ناس» است و «ناس» مساوی است با توده محروم، پس مخاطب اسلام طبقه محروم است و ایدئولوژی اسلام ایدئولوژی طبقه محروم است و اسلام پیروان خود را و سربازان خود را منحصراً از