و بعد به توحید اعتقادی و تقوای اخلاقی و عملی رسیدهاند.»

5. «قرآن منطق مخالفان پیامبران را در طول تاریخ با منطق پیامبران و پیروان آنها در برابر هم قرار میدهد. قرآن به وضوح نشان میدهد که منطق مخالفان همواره منطق محافظهکاری، سنتگرایی و گذشتهنگری بوده و برعکس، منطق پیامبران و پیروان آنها منطق تجددگرایی و سنتشکنی و آیندهنگری بوده است. قرآن روشن میکند که گروه اول همان منطقی را به کار میبرده که از لحاظ جامعهشناسی در جامعههای تجزیهشده به استثمارگر و استثمارشده، طبقه استثمارگرِ منتفع از وضع موجود، آن را به کار میبرد و پیامبران و پیروان آنها همان منطقی را به کار میگیرند که از نظر جامعهشناسی زیاندیدگان و محرومان تاریخ به کار میگیرند.

«در قرآن گویی عنایتی هست که منطق خاص مخالفان و منطق ویژه موافقان را در گذشته، بازگو کند و نشان دهد که دو گروه چه منطقی داشتهاند، و این جز برای این نیست که این دو منطق، مانند خود دو گروه، در طول تاریخ در برابر یکدیگر قرار داشته و دارند و قرآن میخواهد با شناساندن منطق مخالفان و موافقان در طول تاریخ، معیاری برای امروز به دست بدهد.

«در قرآن صحنههای متعددی هست که در آنها این دو منطق در برابر یکدیگر قرار گرفتهاند. جویندگان میتوانند به آیات 40 تا 50 سوره زخرف و آیات 23 تا 44 سوره مؤمن و آیات 49 تا 71 سوره طه و آیات 16 تا 49 سوره شعراء و آیات 36 تا 39 سوره قصص مراجعه نمایند. ما برای نمونه آیات 20 تا 24 سوره زخرف را میآوریم و مختصر توضیحی درباره آنها میدهیم:

وَ قالُوا لَوْ شاءَ الرَّحْمنُ ما عَبَدْناهُمْ ما لَهُمْ بِذلِک مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یخْرُصُونَ. أَمْ آتَیناهُمْ کتاباً مِنْ قَبْلِهِ فَهُمْ بِهِ مُسْتَمْسِکونَ. بَلْ قالُوا إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلی أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلی آثارِهِمْ مُهْتَدُونَ. وَ کذلِک ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک فِی قَرْیةٍ مِنْ نَذِیرٍ إِلَّا قالَ مُتْرَفُوها إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلی أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلی آثارِهِمْ مُقْتَدُونَ. قالَ أَ وَ لَوْ جِئْتُکمْ بِأَهْدی مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَیهِ آباءَکمْ قالُوا إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ کافِرُونَ.

و گفتند: اگر خدا میخواست که ما فرشتگان را عبادت نکنیم عبادت نمیکردیم (پس اکنون که عبادت میکنیم معلوم میشود خدا اینچنین