نوبت در کلیسا میخورد و بس.

ثالثاً مفاد آیه کریمه که میفرماید:«إِنَّا خَلَقْناکمْ مِنْ ذَکرٍ وَ أُنْثی» این نیست که «ما شما را دو جنس آفریدیم» تا گفته شود در این آیه اول تقسیمبندی بشری از نظر جنسیت مطرح شده و بیدرنگ تقسیمبندی از نظر ملیت، و آنگاه نتیجه گرفته شود که آیه میخواهد بفهماند همانطور که اختلاف جنسیت امری طبیعی است و بر اساس آن باید ایدئولوژیها مطرح شود نه بر نفی آن، اختلاف در ملیت نیز چنین است! مفاد این آیه این است که «ما شما را از مردی و زنی آفریدیم» خواه مقصود این باشد که رابطه نسلی همه انسانها به یک مرد و یک زن منتهی میشود (آدم و حوّا) و خواه مقصود این باشد که همه انسانها در این جهت علیالسویهاند که یک پدر دارند و یک مادر و از این جهت امتیازی در کار نیست.

رابعاً جمله «لِتَعارَفُوا» در آیه کریمه که به عنوان غایت ذکر شده، نه به معنی این است که ملتها از آن جهت مختلف قرار داده شدهاند که «یکدیگر را بازشناسند» تا نتیجه گرفته شود که لزوماً ملتها باید به صورت شخصیتهای مستقل باقی بمانند تا بتوانند به شناخت متقابل خود نائل گردند. اگر چنین میبود باید به جای «لِتَعارَفُوا» (خود را بازشناسید) «لِیتَعارَفوا» (خود را بازشناسند) گفته میشد، زیرا مخاطبْ افراد مردماند و به افراد مردم میگوید انشعاباتی که از این جهت پیدا شده بر اساس حکمتی در متن خلقت است و آن اینکه شما افرادِ یکدیگر را با انتساب به ملیتها و قبیلهها بازشناسی کنید؛ و میدانیم که این حکمت موقوف بر این نیست که لزوماً ملیتها و قومیتها به صورت شخصیتهای مستقل از یکدیگر باقی بمانند.

خامساً آنچه در گذشته پیرامون نظریه اسلام درباره یگانگی و چندگانگی ماهیت جامعهها و درباره این که سیر طبیعی و تکوینی جامعهها به سوی جامعه یگانه و فرهنگ یگانه است و برنامه اساسی اسلام استقرار نهایی چنین فرهنگ و چنین جامعهای است بیان کردیم، کافی است که نظریه فوق را مردود سازد. فلسفه «مهدویت» در اسلام بر اساس چنین دیدی درباره آینده اسلام و انسان و جهان است. بحث جامعه را به همین جا پایان میدهیم و به بحث تاریخ میپردازیم.