حقیقی دارند، ولی نظر به این که افراد و اجزاء جامعه مانند اجزاء یک کارخانه و یک ماشین وابسته به یکدیگرند و در یک رابطه علّی و معلولی مکانیکی آثار و حرکاتشان به یکدیگر گره خورده است، افراد سرنوشت مشترک دارند و جامعه، یعنی این مجموعه مرتبط الاجزاء، از نظر رابطه خاص علّی و معلولی مکانیکی که میان اجزائش برقرار است شناختی مستقل از شناخت هریک از اجزاء دارد.

اما نظریه سوم، هم فرد را اصیل میداند و هم جامعه را. از آن نظر که وجود اجزاء جامعه (افراد) را در وجود جامعه حلشده نمیداند و برای جامعه وجودی یگانه مانند مرکبات شیمیایی قائل نیست، اصالةالفردی است، اما از آن جهت که نوع ترکیب افراد را از نظر مسائل روحی و فکری و عاطفی از نوع ترکیب شیمیایی میداند که افراد در جامعه هویت جدید مییابند که همان هویت جامعه است هرچند جامعه هویت یگانه ندارد، اصالةالاجتماعی است. بنا بر این نظریه در اثر تأثیر و تأثر اجزاء، واقعیت جدید و زندهای پدید آمده است، روح جدید و شعور و وجدان و اراده و خواست جدید پدید آمده است علاوه بر شعور و وجدان و اراده و اندیشه فردی افراد، و بر شعور و وجدان افراد غلبه دارد.

و اما نظریه چهارم اصالة الاجتماعی محض است. مطابق این نظریه هرچه هست روح جمعی و وجدان جمعی و شعور جمعی و اراده و خواست جمعی و «من» جمعی است؛ شعور و وجدان فردی مظهری از شعور و وجدان جمعی است و بس.

آیات کریمه قرآن نظریه سوم را تأیید میکند. همچنان که قبلًا گفتیم قرآن در شکل یک کتاب علمی یا فلسفی بشری مسائل را طرح نمیکند، به شکل دیگری طرح میکند. قرآن مسائل مربوط به جامعه و فرد را به گونهای برداشت میکند که نظریه سوم تأیید میشود. قرآن برای «امت» ها (جامعهها) سرنوشت مشترک، نامه عمل مشترک، فهم و شعور، عمل، طاعت و عصیان قائل است [1]. بدیهی است که «امت» اگر وجود عینی نداشته باشد، سرنوشت و فهم و شعور و طاعت و عصیان معنی ندارد. اینها دلیل است که قرآن به نوعی حیات قائل است که حیات جمعی و اجتماعی است. حیات جمعی صرفاً یک تشبیه و تمثیل نیست، یک حقیقت است، همچنان که مرگ جمعی نیز یک حقیقت است.