مطلوبها، بسی وسیعتر و گستردهتر و متعالیتر است.

آگاهی انسان و شناخت او، از ظواهر اشیاء و پدیدهها عبور میکند و تا درون ذات و ماهیت آنها و روابط و وابستگیهای آنها و ضرورتهای حاکم بر آنها نفوذ مینماید. آگاهی انسان نه در محدوده منطقه و مکان، زندانی میماند و نه زنجیره زمان آن را در قید و بند نگه میدارد؛ هم مکان را درمینوردد و هم زمان را.

از این رو، هم به ماورای محیط زیست خویش آگاهی پیدا میکند تا آنجا که دست به شناخت کرات دیگر مییازد، و هم بر گذشته و آینده خویش وقوف مییابد، تاریخ گذشته خویش و جهان یعنی تاریخ زمین، آسمان، کوهها، دریاها، گیاهان و جانداران دیگر را کشف میکند و درباره آینده تا افقهای دوردست میاندیشد.

بالاتر اینکه انسان اندیشه خویش را درباره بینهایتها و جاودانگیها به جولان میآورد و به برخی بینهایتها و جاودانگیها شناخت پیدا میکند. آدمی از شناخت فردیت و جزئیت پا فراتر مینهد، قوانین کلی و حقایق عمومی و فراگیرنده جهان را کشف میکند و به این وسیله تسلط خویش را بر طبیعت مستقر میسازد.

انسان از نظر خواستهها و مطلوبها نیز میتواند سطح والایی داشته باشد. انسان موجودی است ارزشجو، آرمانخواه و کمال مطلوبخواه؛ آرمانهایی را جستجو میکند که مادی و از نوع سود نیست؛ آرمانهایی که تنها به خودش و حداکثر همسر و فرزندانش اختصاص ندارد، عام و شامل و فراگیرنده همه بشریت است، به محیط و منطقه خاص یا قطعهای خاص از زمان محدود نمیگردد.

انسان آنچنان آرمانپرست است که احیاناً ارزش عقیده و آرمانش فوق همه ارزشهای دیگر قرار میگیرد؛ آسایش و خدمت به انسانها از آسایش خودش با اهمیتتر میگردد؛ خاری که در پای دیگران فرو برود مثل این است که در پا بلکه چشم خودش فرو رفته باشد؛ با دیگران همدرد میشود؛ از شادی دیگران شاد و از اندوه آنان اندوهگین میگردد؛ به عقیده و آرمان مقدس خود آنچنان دلبستگی پیدا میکند که منافع خود، بلکه حیات و هستی خود را به سهولت فدای آن مینماید.

جنبه انسانی تمدن بشری که روح تمدن به شمار میرود، مولود این گونه احساسها و خواستههای بشری است.