توحیدی و «یک اصلی» جهان به وسیله پیامبران توحیدی مطرح شده است هنگامی بوده که نظام اجتماعی به یک قطبی گراییده است؟

این نظریه از نظریهای فلسفی منشعب میشود که ما در گذشته درباره آن بحث کردهایم و آن اینکه جنبههای روحی و فکری انسان و نهادهای معنوی جامعه از قبیل علم و قانون و فلسفه و مذهب و هنر تابعی از نظامات اجتماعی- بالاخص اقتصادی- اوست و از خود اصالتی ندارند. در گذشته به این نظریه پاسخ دادهایم و چون برای فکر و اندیشه، برای ایدئولوژی و بالاخره برای انسانیت اصالت و استقلال قائل هستیم، اینچنین نظریات جامعهشناسانهای را برای شرک و توحید، بیاساس میدانیم.

البته اینجا مسئله دیگری هست که با این مسئله نباید اشتباه شود و آن اینکه گاهی یک نظام اعتقادی و مذهبی وسیله سوء استفاده در یک نظام اجتماعی واقع میشود، همچنان که نظام خاص بتپرستی مشرکان قریش وسیلهای برای حفظ منافع رباخواران عرب بود، ولی گروه رباخواران از قبیل ابوسفیانها و ابوجهلها و ولید بن مغیرهها کوچکترین اعتقادی به آن بتها نداشتند و فقط برای حفظ نظام اجتماعی موجود از آنها دفاع میکردند. این دفاعها عملًا آنگاه صورت جدی به خود گرفت که نظام توحیدی ضد استثماری و ضد رباخواری اسلام طلوع کرد.

بتپرستان که بیشترْ نابودی خود را میدیدند، حرمت و قداست معتقَدات عامه را بهانه کردند. در آیات قرآن به این مسئله و این نکته فراوان اشاره شده است، مخصوصاً در داستان فرعون و موسی؛ ولی چنانکه میدانیم این مسئله غیر از آن مسئله است که به طور کلی نظام اقتصادی زیربنای نظام فکری و اعتقادی است و هر نظام فکری و اعتقادی عکسالعمل جبری نظام اقتصادی و اجتماعی است.

آنچه مکتب انبیاء به شدت آن را نفی میکند این است که هر مکتب فکری الزاماً تبلوریافته خواستهای اجتماعی است که خود آن خواستها به نوبه خود زاییده شرایط اقتصادی میباشند. بنا بر این نظریه که صددرصد نظریهای ماتریالیستی است، مکتب توحیدی انبیاء نیز به نوبه خود تبلوریافته خواستهای اجتماعی و مولود نیازهای اقتصادی زمان خودشان بوده است؛ یعنی رشد ابزار تولید منشأ یک سلسله خواستهای اجتماعی شده است که میبایست به صورت یک اندیشه توحیدی توجیه شوند. انبیاء، پیشقراولان و در واقع مبعوثان این نیاز اجتماعی و