2. مسأله ولایتعهد امام رضا علیه السلام

موضوع بحث، مسأله ولایتعهد حضرت رضا نسبت به مأمون بود. در جلسه پیش عرض کردیم که در این داستان یک سلسله مسائلِ قطعی و مسلّم از نظر تاریخی، و یک سلسله مسائلِ مشکوک است، و حتی مورخینی مثل جرجی زیدان تصریح میکنند که بنی العباس سیاستشان بر کتمان بود و اسرار سیاسیشان را کمتر میگذاشتند که فاش شود، ولهذا این مجهولات در تاریخ باقی مانده است. آنچه که قطعیت دارد و جای بحث نیست این است که مسأله ولایتعهد اولا از طرف حضرت رضا شروع نشده، یعنی اینچنین نیست که برای این کار اقدامی از این طرف شده باشد، از طرف مأمون شروع شده، و تازه شروع هم که شده به این شکل نبوده که مأمون پیشنهاد کند و حضرت رضا قبول نماید، بلکه به این شکل بوده که بدون اینکه این موضوع را فاش کنند، عدهای را از خراسان- از خراسان قدیم، از مرو، از ماوراء النهر، از این سرزمینهایی که امروز جزء روسیه به شمار میرود و مأمون در آنجا بوده- میفرستند به مدینه و عدهای از بنی هاشم و در رأس آنها حضرت رضا را به مرو احضار میکنند، و صحبت اراده و اختیار در میان نبوده است، و حتی خط سیری را هم که حضرت را عبور میدهند قبلا مشخص میکنند که از شهرستانها و از راههایی عبور دهند که شیعه در آن کمتر وجود دارند یا وجود ندارند. مخصوصاً قید کرده بودند که