توحید و معرفت

یک بخش از بخشهای اساسی نهج البلاغه مسائل مربوط به الهیات و ماوراء الطبیعه است. در مجموع خطبهها و نامهها و کلمات قصار، در حدود چهل نوبت درباره این مطالب بحث شده است. البته بعضی از این موارد جملههای کوتاهی است، ولی غالباً چند سطر و احیاناً چند صفحه است.

بحثهای توحیدی نهج البلاغه را شاید بتوان اعجاب انگیزترین بحثهای آن دانست. بدون مبالغه، این بحثها با توجه به مجموع شرایط پدیدآمدن آنها در حد اعجاز است.

بحثهای نهج البلاغه در این زمینه مختلف و متنوع است. قسمتی از آنها از نوع مطالعه در مخلوقات و آثار صنع و حکمت الهی است. در این قسمت گاهی نظام کلی آسمان و زمین را مطرح میکند، گاه موجود معینی را مثلًا «خفاش» یا «طاووس» یا «مورچه» را مورد مطالعه قرار میدهد و آثار آفرینش یعنی دخالت تدبیر و توجه به هدف را در خلقت این موجودات ارائه میدهد. ما برای اینکه نمونهای از این قسمت به دست داده باشیم، بیان آن حضرت را در مورد «مورچه» نقل و ترجمه میکنیم. در خطبه 227 چنین آمده است: