ملیت از نظر اجتماعی

از بحث لغوی میگذریم و وارد بحث اجتماعی میشویم. کوچکترین واحد اجتماعی «خانواده» است. زندگی مشترک انسانها تا وقتی که به زن و شوهر و فرزندان و فرزندزادگان و احیاناً همسران فرزندان آنها محدود است «زندگی خانوادگی» نامیده میشود.

زندگی خانوادگی فوق العاده قدیم است. از وقتی که انسان پیدا شده، زندگی خانوادگی داشته است. به عقیده بعضی، اجداد حیوانی انسان هم کم و بیش زندگی خانوادگی داشتهاند.

واحد بزرگتر از خانواده «قبیله» است. زندگی قبیلهای مجموعه خانوادههایی را که در جدّ اعلی با هم مشترکند در بر میگیرد. زندگی قبیلهای مرحله تکامل یافته زندگی خانوادگی است. میگویند در زندگیهای خانوادگی و انفرادی اولیه بشر، از لحاظ مالی و اقتصادی اشتراک حکمفرما بود نه اختصاص، بعدها مالکیت اختصاصی به وجود آمده است.

واحد اجتماعی دیگری که از این واحد بزرگتر و تکامل یافتهتر است و شامل مجموع مردمی میشود که حکومت واحد و قانون واحدی بر آنها حکومت میکند، در اصطلاح امروز فارسی زبانان «ملت» نامیده میشود. واحد «ملی» ممکن است از مجموع قبایلی فراهم شده باشد که در اصل و ریشه و خون با هم شریکند، و ممکن است قبایلی که ایجادکننده یک ملت هستند در خون و ریشه اصلی هیچ گونه با هم اشتراک نداشته باشند، و ممکن است اساساً زندگی قبیلهای و ایلی در میان آنها به هیچ وجه وجود نداشته باشد و اگر وجود داشته باشد فقط در میان بعضی از افراد آن ملت وجود داشته باشد نه در میان همه آنها.

در کتاب اصول علوم سیاسی جلد اول، صفحه 327 چنین آمده است:

«با تفکیکی که در قرن بیستم از «ملت» و «مردم» میشود، لغت «مردم» بیشتر برای تعیین گروه اجتماعی به کار میرود ولیکن «ملت» از نظر حقوقی و سیاسی واحد جمعیت است که بر قلمرو ارضی کشوری مستقر میشود و این استقرار نتیجه وحدت تاریخی، زبانی، مذهبی یا اقتصادی یا آرمانهای مشترک و خواستن ادامه زندگی مشترک است. کلمه «مردم»