هر کجا مطلوب باشد، در جستجوهای علمی و فلسفی و دینی مطلوب نیست. یک مسأله علمی یا یک نظریه فلسفی یا یک حقیقت دینی را هرگز به دلیل اینکه ملی و وطنی است نمیتوان پذیرفت، همچنانکه به بهانه اینکه بیگانه و اجنبی است نمیتوان نادیده گرفت و رد کرد. راست گفته آن که گفته است: «علم و دین و فلسفه وطن ندارد، همه جایی و همگانی است»، همچنانکه رجال علم و رجال دین و رجال فلسفه نیز وطن ندارند، جهانی میباشند، به همه جهان تعلق دارند، همه جا وطن آنهاست و همه جهانیان هموطن آنها هستند. آری همه اینها را میدانیم.

اما ما فعلًا به این منطق عالی عقلی و انسانی کاری نداریم. میخواهیم با همان منطق احساساتی که شایسته انسانهای تکامل نیافته است وارد بحث شویم.

میخواهیم ببینیم با منطق احساسات ملی، آیا باید اسلام را امری خودی به شمار آوریم یا امری بیگانه و اجنبی؟ آیا با مقیاس ملیت، اسلام جزء ملیت ایرانی است و احساسات ناسیونالیستی ایرانی باید آن را در بر گیرد یا خارج از آن است؟.

از این رو باید بحث خود را در دو قسمت ادامه دهیم: اول درباره مقیاس «ملیت»؛ یعنی ملاک اینکه چیزی را جزء ملیت یک قوم یا خارج از ملیت یک قوم قرار دهیم چیست؟ قسمت دوم درباره اینکه طبق این مقیاس، آیا اسلام از نظر ملیت ایرانی یک امر «خودی» است یا یک امر بیگانه و اجنبی؟ در واقع بحث ما کبرایی دارد و صغرایی؛ قسمت اول کبرای بحث است و قسمت دوم صغرای بحث.

ضمناً مقایسهای نیز از این جهت میان اسلام و زرتشتیگری به عمل خواهد آمد؛ معلوم خواهد شد که با معیارها و مقیاسهای ملی، آیا اسلام بیشتر جنبه ملی ایرانی دارد یا زرتشتیگری؟

واژه « ملت »

کلمه «ملت» کلمهای عربی است و به معنی راه و روش است. در قرآن کریم نیز این کلمه به همین معنی آمده است [1]. این کلمه [پانزده] [2] بار (در 15 آیه) در قرآن

بقره/ 120 و 130 و 135؛ آل عمران/ 95؛ نساء/ 125؛ انعام/ 161؛ اعراف/ 88 و 89؛ یوسف/ 37 و 38؛ ابراهیم/ 13؛ نحل/ 123؛ کهف/ 20؛ حج/ 78؛ ص/ 7.