293 درگذشته است [1] 8. حسین بن منصور حلاج. اصلًا اهل بیضاء از توابع شیراز است ولی در عراق رشد و نما یافته است. حلاج از جنجالیترین عرفای دوره اسلامی است. شطحیات فراوان گفته است. به کفر و ارتداد و ادعای خدایی متهم شد. فقها تکفیرش کردند و در زمان مقتدر عباسی بهدار آویخته شد. خود عرفا او را به افشای اسرار متهم میکنند. حافظ میگوید:

گفت آن یار کزو گشت سردار بلند جرمش این بود که اسرار هویدا میکرد.

بعضی او را مردی شعبده باز میدانند. خود عرفا او را تبرئه میکنند و میگویند سخنان او و بایزید که بوی کفر میدهد، در حال سکر و بیخودی بوده است. عرفا از او به عنوان «شهید» یاد میکنند. حلاج در سال 306 یا 309 بهدار آویخته شد [2].

قرن چهارم

1. ابوبکر شبلی. شاگرد و مرید جنید بغدادی بوده و حلاج را نیز درک کرده و از مشاهیر عرفاست. اصلًا خراسانی است. در کتاب روضات الجنات و سایر کتب تراجم، اشعار و کلمات عارفانه زیادی از او نقل شده است. خواجه عبد اللَّه انصاری گفته است: «اول کسی که به رمز سخن گفت ذوالنون مصری بود. جنید که آمد، این علم را مرتب ساخت و بسط داد و کتابها در این علم تألیف کرد، و چون نوبت به شبلی رسید این علم را به بالای منابر برد». شبلی در بین سالهای 334- 344 در 87 سالگی درگذشته است.

2. ابوعلی رودباری. نسب به انوشیروان میبرد و ساسانی نژاد است. مرید جنید بوده و فقه را از ابوالعباس بن شریح و ادبیات را از ثعلب آموخت. او را جامع شریعت و طریقت و حقیقت خواندهاند. در سال 322 درگذشته است.

3. ابونصر سراج طوسی، صاحب کتاب معروف اللمع که از متون اصیل و قدیم و معتبر عرفان و تصوف است. در سال 378 در طوس درگذشته است. بسیاری از