طبقه بیست و یکم

1. میر محمدباقر داماد. معروفتر از آن است که نیازمند به معرفی باشد. پس از حمله مغول، به عللی که فعلًا بر من روشن نیست جز در فارس حوزه علمی قابل توجهی به چشم نمیخورد. البته در هرات و سمرقند و جاهای دیگر احیاناً افرادی بودهاند ولی حوزه گرم ظاهراً منحصر به شیراز بوده است.

متأسفانه حوزه شیراز فوق العاده خصلت جدلی دارد. در طول تقریباً دو قرن و نیم، بیشتر کوششها صرف مجادلات میشده است؛ بر گفتههای یکدیگر شرح و حاشیه مینوشتهاند و بر آن حاشیهها نیز حواشی دیگر و همچنین حاشیه بر حاشیه ... در عین حال دوره شیراز دوره آمادگی بوده است.

در زمان شاه عباس کبیر با طلوع افرادی مانند میرداماد و شیخ بهایی و میرفندرسکی، اصفهان مرکز علوم عقلی اسلامی گشت- به طوری که شخصی مانند صدرالمتألهین از وطنش شیراز مهاجرت میکند و برای کسب فیض به اصفهان میآید- همچنانکه با مهاجرت علمای جبل عامل از قبیل محقق کرکی به ایران، حوزهای بسیار عالی فقهی در اصفهان تشکیل شد. از مشخصات حوزه فلسفی اصفهان این است که دیگر از آن بحث و جدلها که غالباً کم فایده بود خبری نیست.

فلسفه به وسیله میرداماد رنگ و بوی دیگری میگیرد که اکنون جای بحث آن نیست.

میرداماد اگر از حکمای طراز اول اسلامی به شمار نرود، لااقل در طراز دوم هست. وی علاوه بر اینکه فیلسوف بود، فقیه و ریاضی دان و ادیب و رجالی هم بود.

روی هم رفته مردی جامع بود و خود را «معلم ثالث» میخواند.

وی حوزه درس باشکوه و گرم و پربرکتی تشکیل داد. ما در طبقه بیست و دوم بعضی از شاگردان او را معرفی خواهیم کرد. درست معلوم نیست که میرداماد تحصیلات فلسفی خویش را چگونه و نزد چه کسانی انجام داده است. اساتید او را که شمردهاند عبارتند از: شیخ عبد العالی کرکی، سید نورالدین عاملی، تاج الدین حسین صاعد طوسی، فخرالدین استرآبادی سماکی. سه نفر اول اهل معقول نبوده، استاد منقول میر بودهاند. تنها شخص اخیر است که اهل معقول بوده است.

آقای سیدعلی بهبهانی در مقالهای که تحت عنوان «فلسفه و شرح حال و نقد