است و اصمعی عرب باهلی است.

کلام

علم کلام نیز یک علم صددرصد اسلامی است. کلام مربوط است به تحقیق در اصول عقاید اسلامی و دفاع از آنها، اعم از آنکه امر مورد اعتقاد از عقلیات محض باشد مانند مسائل مربوط به توحید و صفات خداوند و یا از نقلیاتی باشد که اعتقاد و عدم اعتقاد به آن در سرنوشت انسان مؤثر باشد مانند مسأله امامت از نظر شیعه، و به همین جهت کلام منشعب میشود به کلام عقلی و کلام نقلی.

پیدایش علم کلام در دینی مانند اسلام که مسائل زیادی درباره مبدأ و معاد و انسان و جهان طرح کرده است، و در اجتماعی مانند اجتماع اسلامی قرون اولیه اسلامی که یک نشاط علمی نیرومند بر آن حکومت میکرد طبیعی و ضروری است.

قرآن کریم رسماً بر برخی از مسائل اعتقادی از قبیل توحید و معاد و نبوت استدلال میکند و برهان اقامه مینماید و از مخالفان، حجت و برهان مطالبه میکند:

«قُلْ هاتوا بُرْهانَکمْ انْ کنْتُمْ صادِقینَ» [1].

قطعاً و مسلماً اول کسی که در مسائل عقلی اسلامی به تجزیه و تحلیل پرداخت و مسائلی مانند قِدم و حدوث و متناهی و غیرمتناهی و جبر و اختیار و بساطت و ترکیب و امثال آنها را مطرح ساخت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام است، و به همین دلیل همواره شیعه در علوم عقلی بر غیرشیعه تقدم داشته است.

ما بحث خود را درباره خدمات ایرانیان به اسلام در زمینههای کلامی، از ایرانیان شیعه آغاز میکنیم:

1. اولین متکلم شیعه که کتاب در مسائل کلامی تألیف کرده استعلی بن اسماعیل بن میثم تماراست. خود میثم به عنوان خطیب و سخنور شیعه و از صاحبان سرّ امیرالمؤمنین علی علیه السلام محسوب میشده است. میثم اهل هجر است و بحرینی است و یک فرد ایرانی به شمار میرود. نوادهاش علی بن اسماعیل بن میثم، معاصر ضرار بن عمرو و ابوالهذیل علاف و عمرو بن عبید از متکلمان معروف قرن دوم