ولی این نظر بیاساس است. از مطالعه دقیقتر در آثار صدر اسلام معلوم میگردد که کتابت و یادداشت از زمان پیغمبر اکرم معمول شد و ادامه یافت. مدارک فراوان برای اثبات این مدعا وجود دارد. در پاورقی ترجمه فارسی جلد اول تاریخ ادبیات براون، قسمتی از کتاب مصنفات الشیعة الامامیة فی العلوم الاسلامیة تألیف علامه فقید شیخ الاسلام زنجانی بر رد نظریه امثال براون نقل کرده و خلاف آن را اثبات کرده است [1]. همچنین علامه جلیل، مرحوم آیة اللَّه سیدحسن صدر (اعلی اللَّه مقامه) در کتاب بسیار نفیس تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام کذب و بطلان این نظریه را اثبات کردهاند و ما ضمن مباحث آتیه قسمتی از آنها را نقل خواهیم کرد. فعلًا ما برای پرهیز از اطاله سخن از نقل آنها خودداری میکنیم [2].

علل و عوامل سرعت

یکی از علل سرعت پیشرفت مسلمین در علوم این بوده است که در اخذ علوم و فنون و صنایع و هنرها تعصب نمیورزیدند و علم را در هر نقطه و در دست هر کس مییافتند، از آن بهره گیری میکردند و به اصطلاح امروز روح «تساهل» بر آنها حکمفرما بوده است.

چنانکه میدانیم در احادیث نبوی به این نکته توجه داده شده است که علم و حکمت را هر کجا و در دست هرکس پیدا کردید آن را فرا گیرید. رسول اکرم فرمود:

«کلِمَةُ الْحِکمَةِ ضالَّةُ الْمُؤْمِنِ فَحَیثُ وَجَدَهافَهُوَاحَقُّ بِها» [3] همانا دانش راستین گمشده مؤمن است، هر جا آن را بیابد خودش به آن سزاوارتر است.

در نهج البلاغه است:«الْحِکمِةُ ضالَّةُ الْمُؤْمِنِ، فَخُذِالْحِکمَةَ وَلَوْمِنْ اهْلِ النِّفاقِ» [4] دانش راستین گمشده مؤمن است، پس آن را فرا گیر و بیاموز ولو از مردم منافق. و هم از کلمات آن حضرت است:«خُذُوا الْحِکمَةَ وَلَوْ مِنَ الْمُشْرِکینَ» [5] حکمت را بیاموزید ولو از