و طب و هندسه و منطق و هیئت از یونان استفاده نمودند، و از ایرانیان تاریخ و موسیقی و ستاره شناسی و ادبیات و پند و اندرز و شرح حال بزرگان را اقتباس کردند، و از هندیان طب (هندی) و حساب و نجوم و موسیقی و داستان و گیاه شناسی آموختند، از کلدانیان و نبطیها کشاورزی و باغبانی و سحر و ستاره شناسی و طلسم فرا گرفتند، و شیمی و تشریح از مصریان به آنان رسید و در واقع عربها (مسلمین) علوم آشوریان و بابلیان و مصریان و ایرانیان و هندیان و یونانیان را گرفته و از خود چیزهایی بر آن افزودند و از مجموع آن علوم و صنایع و آداب، تمدن اسلام را پدید آوردند.» [1]

نخستین حوزه علمی

علوم و فرهنگ اسلامی و بهطور کلی تمدن اسلامی تدریجاً رشد کرد و بالید و بارور شد، مانند هر موجود زنده که اول به صورت یک سلول پدید میآید و تدریجاً در اثر استعداد و مایه حیاتی که در آن سلول نهفته است رشد میکند و همراه با رشد خود قسمت قسمت و شاخه شاخه میشود و شکل میگیرد و بالاخره به صورت یک دستگاه متشکل در میآید.

جوشش و جنبش علمی مسلمین در نقطه معین و از موضوع معین و به وسیله شخص معین آغاز شد. اکنون ببینیم در چه نقطه و مکانی این کار آغاز گشت؟ و نخستین حوزه علمی مسلمین در کجا تشکیل شد؟.

جوشش و جنبش علمی مسلمین از مدینه آغاز شد. اولین کتابی که اندیشه مسلمین را به خود جلب کرد و مسلمین در پی درس و تحصیل آن بودند قرآن و پس از قرآن احادیث بود. این بود که اولین حوزه علمی در مدینه تأسیس شد. برای اولین بار عرب حجاز در مدینه با مسأله استادی و شاگردی و نشستن در حلقه درس و حفظ و ضبط آنچه از استاد میشنود آشنا شد. مسلمین با حرص و ولع فراوانی آیات قرآن را که تدریجاً نازل میگشت فرا میگرفتند و به حافظه میسپردند و آنچه