بشری سیطره دارد، خدمات ایرانیان به اسلام نیز وسیع و گسترده و همه جانبه است و در صحنهها و جبهههای گوناگون صورت گرفته است. ما در این مختصر ولو بهطور اجمال، در حدود امکانات و اطلاعات خودمان به همه جوانب و جبههها اشاره میکنیم.

اولین خدمتی که باید از آن نام برد، خدمت تمدن کهن ایرانی به تمدن جوان اسلامی است. این تمدن کهن به تمدن جوان و باعظمت اسلامی کمک و خدمت فراوان نمود. هر چند این مطلب از مقصود اصلی ما که تشریح خدمات صادقانه ایرانیان به اسلام است بیرون است، زیرا مورد استفاده قرارگرفتن یک تمدن کهن برای یک تمدن جدید که در حال رشد و پاگرفتن است طبیعی و قهری است، ولی این دو مطلب آنچنان به هم پیوسته است که با ذکر هر یک بدون دیگری مطلب ناقص به نظر میرسد. بعلاوه، عنوان کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» است، لهذا ناچاریم به آنچه مربوط به ایران است نیز اشاره کنیم، اعم از آنکه جزء خدمات ایرانیان مسلمان شمرده شود یا شمرده نشود. خواننده این کتاب وقتی به اینجا میرسد طبعاً مایل است از این مطلب هم آگاه گردد.

از اینکه بگذریم، به خدمات ایرانیان مسلمان به اسلام میرسیم. خدمات ایرانیان مسلمان در جبهههای مختلف صورت گرفته است: جبهه نشر و تبلیغ و دعوت ملتهای دیگر، جبهه سربازی و نظامی، جبهه علم و فرهنگ، جبهه ذوق و صنعت و هنر. اکنون سخن خود را از خدمات تمدن کهن ایرانی به تمدن جوان اسلامی آغاز مینماییم.

تمدن ایران

از ما نخواهید که به تفصیل وارد بحث ماهیت تمدن ایرانی و ارزش واقعی آن و تحولاتی که در آن از دوره هخامنشی تا دوره ساسانی رخ داد بشویم، زیرا اولًا صلاحیت این بحث را نداریم که مانند یک متخصص اظهار نظر کنیم، و ثانیاً از موضوع بحث ما خارج است. ما در اینجا با استفاده از مسلّمات تاریخ که مورد قبول صاحبنظران است و با اتکا و نقل از اهل نظر، بحث خود را ادامه میدهیم. بنابراین