زیباییهایش بیشتر است [1] گزنفون، شاگرد معروف سقراط که تقریباً یک قرن بعد از هرودوت بوده است، یکی دیگر از کسانی است که ایرانیان را توصیف کرده است، ولی او برعکس هرودوت که دوره اعتلای ایران را دیده و توصیف کرده است، دوره انحطاط ایران را دیده و مقایسهای میان روحیه و اخلاق ایرانیان در دوره کوروش و روحیه و اخلاق آنها در عهد خودش به عمل آورده و تغییر و انحطاط اخلاق ایرانیان را در دوره خودش توضیح داده است [2] اگر اخلاق طبیعی ایرانیان را با سایر ملل مقایسه کنیم مسلّماً اگر بر سایر ملل پیشی نداشته باشند، پایینتر هم نیستند. ما برای دوری جستن از اطاله سخن، از نقل پارهای مشخصات اعم از خوب یا بد که گفته شده است از خصایص روح ایرانی است خودداری میکنیم.

در روایات اسلامی خلق و روحیه ایرانی مورد ستایش قرار گرفته است، مخصوصاً از دو جهت: بی تعصبی و آزاد فکری، و دیگر دانش دوستی.

در آیه کریمه قرآن آمده است:«وَلَوْ نَزَّلْناهُ عَلی بَعْضِ الْأَعْجَمینَ فَقَرَأَهُ عَلَیهِمْ ما کانوا بِهِ مُؤْمِنینَ» [3] یعنی اگر قرآن را بر فردی از عجم فرو میفرستادیم اینان (اعراب) هرگز ایمان نمیآوردند. امام صادق علیه السلام فرمود: آری اگر قرآن بر عجم نازل شده بود، عرب به آن ایمان نمیآورد ولی بر عرب نازل گشت و عجم ایمان آورد، و این فضیلت عجم است [4] ایضاً امام صادق علیه السلام فرمود: آن کس که اسلام را از روی رغبت و میل پذیرفته است بهتر است از آن که اسلام را از روی ترس پذیرفته است. منافقان عرب از روی ترس اسلام را پذیرفتهاند و ایمانشان حقیقی نیست اما ایرانیان به میل و رغبت خود اسلام را پذیرفتهاند [5]