است، یکجا در معرض تلف واقع شدهاند. ما بعداً تحت عنوان «کتابسوزی» دراین باره مفصلًا بحث خواهیم کرد.

خامساً اعراب مسلمان موبدان را ساحر و کتب مجوس را کتاب سحر مینامیدند. این نیز مطلبی است که برای اولین بار از زبان این مورخ بیغرض! باید شنیده شود.

این بود دو نظر متضادی که درباره اسلام و ایران اظهار میشود. اکنون ما کدام نظر را بپذیریم؟ آیا آن نظر را بپذیریم که مدعی است ایران و غیرایران در جاهلیت عمیقی فرو رفته بود، افکار و عقاید به پستی گراییده بود، حکومتها فاسد گشته بود، نظامات اجتماعی فاسد، ستم فراوان، تودهها ناراضی و جهان نیازمند به یک تحول و نوسازی بود؛ اسلام آمد و این رسالت را انجام داد، معیارها را دگرگون ساخت، بندها را پاره کرد و خوابها را از کلّهها پرانید و روحی تازه به پیکر نیمه جان ملتها و از آن جمله ملت ایران دمید، و یا این نظر را که میگوید همه چیز داشتیم، اسلام آمد و همه را از ما گرفت؟.

خوشبختانه همانطور که قبلًا گفتیم تاریخ جهان و ایران مقارن ظهور اسلام روشن است. مطالعه مختصری در تاریخ، وضع را روشن میکند. کافی است ببینیم که ایران قبل از اسلام از لحاظ نظام فکری و اعتقادی چه افکار و معتقداتی داشته است و ارزش آن معتقدات چیست، نظامات اجتماعی، خانوادگی، اخلاقی، سیاسی آن روز ایران چه نظاماتی بوده است؛ سپس آنها را با نظامات فکری، اجتماعی، سیاسی، خانوادگی، اخلاقی اسلام با توجه به متن تاریخ مقایسه و نتیجه گیری کنیم.

سخن خود را از نظامات فکری و اعتقادی ایران آغاز مینماییم.

نظام فکری و اعتقادی

مقصود، بیان افکار و عقاید مذهبی عامه مردم ایران در دوره مقارن ظهور اسلام است. ما فعلًا در افکار و عقاید فلسفی آن عصر در ایران بحثی نداریم که آیا اولًا یک مکتب فلسفی مجزا از عقاید دینی و مذهبی در ایران ساسانی وجود داشته است یا نه، و به فرض وجود، چه نوع مکتبی بوده است، زیرا بر فرض بگوییم مکتب